Στόχος του παρόντος κειμένου είναι να αναστοχαστούμε τη φύση της ταυτοποίησης όχι ως τεχνική διαδικασία, αλλά ως μεταφυσική πράξη λόγου με άμεσες πολιτικές συνέπειες. Θέση-κλειδί:
Η χρήση αλφαβητικών ή αριθμητικών ψηφίων είναι αδιάφορη ως προς την ουσία της ταυτοποίησης, όταν αυτή αποκόπτεται από την αναφορικότητα στο Πρόσωπο — τη δημιουργική απροσδιοριστία και τη διαρκή του εξέλιξη. Είτε λέγεται «όνομα», είτε «αναγνωριστικό», είτε «Προσωπικός Αριθμός (Π.Α.)», εάν λειτουργεί ως είδωλο (ως σημείο χωρίς βάθος), τότε υπηρετεί την ίδια λογική: την αντικατάσταση του προσώπου από μια καταχώριση.
Στο παρόν κείμενο προχωρούμε βήμα βήμα σε δύο παράλληλες και διαπλεκόμενες πορείες:
- τη φιλοσοφία του ονόματος και
- τη μετάβαση από την ονοματολογία στην ταυτολογία στο πλαίσιο της ψηφιακής διακυβέρνησης.
Η οντολογία του ονόματος (ονομασία ως κλήση και σχέση)
Το όνομα δεν «κολλά» πάνω στο πράγμα∙ καλεί το πρόσωπο στον κόσμο. Είναι συμβολική κλήση που φέρει μνήμη, ιστορικότητα, καταγωγή, υπόσχεση. Συνεπώς, το όνομα δεν εξαντλείται στον φορέα-κώδικά του, αλλά δείχνει πέρα από τον εαυτό του προς το υποκείμενο που βρίσκεται σε γίγνεσθαι.
Όταν το όνομα υποκαθίσταται από «σταθερό αναγνωριστικό» (ID), μετατοπίζεται η σχέση: από αναφορά (προς ένα πρόσωπο) σε αντιστοίχιση (προς μια εγγραφή). Η αλήθεια της ονοματοδοσίας (ἀ-λήθεια = αποκάλυψη) υποχωρεί υπέρ της επικύρωσης ταύτισης.
Το πρόσωπο δεν είναι πλήρως περιγράψιμο. Η ταυτότητά του συμβαίνει διαλογικά (σχέση/χρόνος). Η ονοματοδοσία είναι επιτελεστική: παράγει πραγματικότητα χωρίς να την παγώνει. Αντιθέτως, η ταυτοποίηση ως αντιστοίχιση τείνει να παγώνει το γίγνεσθαι σε σταθερά κλειδιά.
ΘΕΣΗ 1: Η ονοματοδοσία ορίζει σχέση· η ταυτοποίηση (όταν αποπροσωποποιείται) ορίζει πρόσβαση.
Από την ονοματολογία στην ταυτολογία (το «είσαι μόνον ό,τι ταυτοποιείται»)
Η σύγχρονη πρακτική ταυτοποίησης τείνει στη λογική της ταυτολογίας: το υποκείμενο είναι ό,τι συμφωνεί με τη δική του εγγραφή (Χ = Χ). Πρόκειται για «καθρέφτη χωρίς βάθος»: η ύπαρξη νομιμοποιείται όταν το σύστημα επιστρέψει true.
Όταν το Πρόσωπο αντικαθίσταται από σύμβολα που δεν αναφέρονται στο ίδιο αλλά το αντικαθιστούν, τότε είναι αδιάφορο αν τα σύμβολα είναι γράμματα ή ψηφία. Το κρίσιμο δεν είναι η μορφή του κώδικα, αλλά η κατίσχυση του κώδικα επί του Προσώπου.
ΘΕΣΗ 2: Αλφαβητικοί χαρακτήρες και αριθμητικά ψηφία είναι οντολογικά ισοδύναμα μέσα στην απρόσωπη ταυτοποίηση: και τα δύο λειτουργούν ως κωδικός χωρίς πρόσωπο, εφόσον αποκοπούν από την αναφορική τους φύση.
Η εγκαθίδρυση ενός ενιαίου, μονοσήμαντου αναγνωριστικού (π.χ. ενιαίος Π.Α.) δημιουργεί μονοσήμαντη πύλη ύπαρξης: αν ο κωδικός «παγώσει», το υποκείμενο εξαφανίζεται λειτουργικά από το σύστημα. Η ταυτολογία επικαθορίζει την οντολογία.
ΘΕΣΗ 3: Η μονοσήμαντη ταυτότητα είναι πολιτικά αποτελεσματική αλλά οντολογικά επισφαλής.
Η κοινωνία-κράτος ως καθεστώς δεδομένων
Στο σημερινό καθεστώς, ήδη φέρουμε πολλαπλά αναγνωριστικά (ΑΦΜ, ΑΜΚΑ κ.ά.). Έχουν δημοσίως καταγγελθεί μαζικές διαρροές και ανεπαρκείς πρακτικές προστασίας. Αυτό δεν είναι μόνο «κενό ασφαλείας». Είναι ένδειξη της οντολογικής κατάστασης μιας κοινωνίας-κράτους που αντιμετωπίζει τον πολίτη πρωτίστως ως φορέα δεδομένων.
ΘΕΣΗ 4: Η διαρροή δεδομένων δεν είναι απλώς αποτυχία τεχνικού ελέγχου· είναι σύμπτωμα μιας ολόκληρης ανθρωπολογίας του καταλόγου.
Η σύζευξη ετερογενών μητρώων σε ενιαίο κλειδί ενισχύει την πλήρη ιχνηλασιμότητα βίου (οικονομικού, υγειονομικού, εκπαιδευτικού). Η ορατότητα αυτή γεννά ασυμμετρία ισχύος και προδιαθέτει μορφές
προληπτικής επιτήρησης,
λειτουργικής «εξαφάνισης» μέσω αποκλεισμού,
κανονικοποίησης συμπεριφορών.
Ακόμη και με κρυπτογραφικές εγγυήσεις, η οντολογία δεν αλλάζει: το υποκείμενο παραμένει δεσμώτης της ταυτολογίας (Χ = Χ). Η τεχνική ασφάλεια είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή για να αποκαταστήσει τη σχέση ονόματος–προσώπου.
ΘΕΣΗ 5: Η ασφάλεια χωρίς πολυωνυμία και διαχωρισμό πεδίων απλώς θωρακίζει την ταυτολογία.
Αρχές επαναπροσωποποίησης της ταυτοποίησης
Προτείνεται ένα πλαίσιο αρχών που μετατοπίζει τον άξονα από την καθολική ταυτολογία στην αναφορική ονομασία:
Πολυωνυμία κατ’ εξουσιοδότηση: πολλαπλά αποσυνδεδεμένα αναγνωριστικά ανά πεδίο χρήσης (finance, health, education), με μη αντιστρέψιμη συσχέτιση.
Ελαχιστοποίηση ταυτοποίησης (data minimization by design): ταυτοποιώ το δικαίωμα/ιδιότητα, όχι το άτομο (π.χ. proofs of eligibility αντί για πλήρη ταυτότητα).
Δικαιώματα μη-ταυτοποίησης: θεσμική προστασία ψευδωνυμίας/ανωνυμίας σε καθημερινές συναλλαγές χαμηλού ρίσκου.
Διαχωρισμός πεδίων και νομικό firewall: αυστηρή απαγόρευση οριζόντιων συνδέσεων μεταξύ μητρώων χωρίς δικαστική αιτιολόγηση και αναλογικότητα.
Ανακλησιμότητα και εναλλακτικότητα: δυνατότητα αλλαγής/ανάκλησης κλειδιών, ύπαρξη πέραν του ενός καναλιού βιοτικής νομιμοποίησης.
Διαφάνεια αλγοριθμικής ταυτοποίησης: auditability, λογοδοσία, τεκμήριο υπέρ του πολίτη.
Παιδεία ονοματοδοσίας: επαναφορά της αντίληψης του ονόματος ως σχέσης, όχι μόνον ως κωδικού.
ΘΕΣΗ 6: Η δημοκρατία των δεδομένων είναι ανέφικτη χωρίς δημοκρατία της ονοματοδοσίας.
Επίλογος
Η ταυτοποίηση καθ’ εαυτή δεν είναι κακό. Κακό είναι το καθεστώς ταυτολογίας που αντικαθιστά το Πρόσωπο με έναν κώδικα και τη σχέση με την αντιστοίχιση. Όσο η κοινωνία-κράτος παραμένει ανθρωπολογία του καταλόγου, η μορφή του κώδικα —αλφαβητική ή αριθμητική— θα είναι πράγματι αδιάφορη.
Το ζητούμενο δεν είναι μια πιο αυστηρή ταυτοποίηση, αλλά μια πιο αληθινή ονοματοδοσία: ένα πλαίσιο όπου ο άνθρωπος αναγνωρίζεται ως πρόσωπο σε γίγνεσθαι, και τα εργαλεία ταυτοποίησης υπηρετούν αυτή την αλήθεια — δεν την υποκαθιστούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου