Ελληνική Αναγέννηση

Όταν μιλάμε για πολιτισμό, συχνά τον φανταζόμαστε σαν κάτι μακρινό: σαν αρχαίες στήλες, παλιές σελίδες, μουσεία γεμάτα σιωπή. Όμως ο πολιτισμός δεν είναι παρελθόν. Είναι τρόπος να στεκόμαστε σήμερα. Είναι η ποιότητα με την οποία ζούμε, μιλάμε, δημιουργούμε, αντιστεκόμαστε. Είναι η αναπνοή που μπαίνει μέσα μας και γίνεται ήθος.

Ας το πούμε, λοιπόν, χωρίς περιστροφές: Η Ελλάδα χρειάζεται μια νέα πολιτισμική αναγέννηση. Όχι «επιστροφή στα αρχαία». Όχι ρομαντισμούς, ούτε αναμνήσεις. Χρειάζεται κάτι απείρως πιο δύσκολο: να γίνει ξανά δημιουργός νοήματος στον σύγχρονο κόσμο.

Ο ελληνικός πολιτισμός δεν ήταν ποτέ μουσειακός. Ήταν ζωντανός, ανήσυχος, τολμηρός. Γέννησε την πόλη ως χώρο κοινού λόγου. Γέννησε την φιλοσοφία ως άσκηση ελευθερίας. Γέννησε την τραγωδία ως αλήθεια για την ανθρώπινη φύση. Γέννησε την ορθοδοξία ως βλέμμα που επιστρέφει στη βαθύτερη καρδιά του ανθρώπου. Και σε κάθε εποχή, κάτι από αυτό το πνεύμα έβρισκε τρόπο να αναστηθεί.

Σήμερα, όμως, η Ελλάδα μοιάζει να έχει εγκλωβιστεί. Χωρίς να στερείται ταλέντου, δημιουργικότητας, αγωνιστικότητας, στερείται προσανατολισμού. Και ένας λαός χωρίς προσανατολισμό δεν πάσχει από έλλειψη δυνατοτήτων. Πάσχει από έλλειψη φλόγας.

Δεν θα πω ότι φταίνε οι κρίσεις. Οι κρίσεις είναι ευκαιρίες. Δεν θα πω ότι φταίνε οι πολιτικοί. Είναι υπηρέτες συμφερόντων. Και όταν εμείς δεν έχουμε συνείδηση του δικού μας συμφέροντος υπηρετούνται συμφέροντα άλλων.  

Θεωρώ, λοιπόν, ότι αυτό που φταίει είναι η καταστροφή του νοήματος. Φταίει ότι αφήσαμε τον δημόσιο λόγο να γίνει φτηνός. Ότι θεωρήσαμε την παιδεία μηχανισμό. Ότι δεχθήκαμε το άσχημο ως «μοντέρνο», το χυδαίο ως «ειλικρινές». Ότι συνηθίσαμε στον θόρυβο, στην ταχύτητα, στην επιφανειακή πληροφορία. Ότι η καθημερινότητά μας έγινε τόσο κατακερματισμένη, που χάσαμε την αίσθηση του συνολικού οράματος.

Αν θέλουμε πολιτισμική αναγέννηση, δεν θα έρθει από υπουργεία.

Θα έρθει από στάση ζωής. Από το πώς μιλάμε, πώς διαφωνούμε, πώς μεγαλώνουμε παιδιά, πώς υπερασπιζόμαστε τον αδύναμο,  πώς οραματιζόμαστε το κοινό καλό, πώς αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στον μικρόκοσμό μας αλλά και στην οικουμένη!

Η αναγέννηση δεν είναι έργο καλλιτεχνών ή διανοουμένων. Είναι έργο όλων μας.  Και για να γίνει, χρειάζεται να ανακτήσουμε πέντε αρετές που κάποτε ήταν αυτονόητες:

- Το μέτρο: όχι συμβιβασμός, αλλά μεγαλείο αυτοκυριαρχίας.

- Την ευθύνη: να ξέρουμε ότι κάθε πράξη μας γράφει ιστορία.

- Την αλήθεια: όχι ως σύνθημα, αλλά ως τρόπο ύπαρξης.

- Την αξιοπρέπεια: να μη ζητιανεύουμε ούτε να υποτασσόμαστε.

- Τη γενναιότητα: να τολμήσουμε να χτίσουμε κάτι καλύτερο από αυτό που βρήκαμε.

Η νέα πολιτισμική αναγέννηση δεν ζητά από εμάς να γίνουμε ήρωες. Ζητά να γίνουμε συνειδητοί άνθρωποι που δεν εξαπατούν τον εαυτό τους. Ανθρώποι που διεκδικούν την ποιότητα πριν από την ευκολία. Ανθρώποι που δεν αφήνουν την πατρίδα τους να μικραίνει από κυνισμό και βιασύνη.

Και κάτι ακόμη, πιο βαθύ: μια πολιτισμική αναγέννηση στην Ελλάδα δεν μπορεί να είναι μίμηση. Δεν θα έρθει αντιγράφοντας ξένα μοντέλα. Θα έρθει όταν ξαναβρούμε αυτό το κρυφό νήμα που περνά από τον Όμηρο στους βυζαντινούς ψαλμούς,

από τους τραγικούς στη δημοτική ποίηση, από τους φιλοσόφους στην οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας, από τους λόγιους του 19ου αιώνα στους δασκάλους των χωριών. Το νήμα της ελληνικής ευθύνης για τον άνθρωπο.

Γιατί αυτό είναι, στο τέλος, ο ελληνικός πολιτισμός: μια πνευματική παράδοση που λέει στον άνθρωπο: «Γνῶθι σαὐτόν.

Στάσου όρθιος. Μη μικραίνεις. Μη συμβιβάζεσαι με το σκοτάδι μέσα σου. Και όταν χρειάζεται, θυσιάσου για το κοινό καλό,

γιατί μόνο έτσι σώζεται το πρόσωπο».

Αν μια νέα αναγέννηση έρθει, θα έρθει από μια τέτοια στάση. Από μια Ελλάδα που ξαναβρίσκει την αυτοπεποίθησή της όχι στη  ρητορεία, αλλά στην πράξη. Όχι στην εξιδανίκευση του παρελθόντος, αλλά στη δημιουργία ενός παρόντος που αξίζει. Όχι σε φωνές που μισούν, αλλά σε φωνές που υψώνουν. Όχι σε «τοξικές βεβαιότητες», αλλά σε γενναίες αναζητήσεις.

Και αν με ρωτήσετε ποιο είναι το πρώτο βήμα της νέας αναγέννησης, θα σας πω: να αρχίσουμε όλοι να μιλάμε και να πράττουμε σαν να αξίζει ο τόπος μας. Γιατί πράγματι αξίζει!

Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από σωτήρες. Έχει ανάγκη από ανθρώπους που θυμούνται ότι κουβαλούν πολιτισμό, όχι ως κειμήλιο, αλλά ως καθήκον. Ας γίνουμε τέτοιοι άνθρωποι.

Και η αναγέννηση δεν θα αργήσει.