Σκέψεις πάνω σε ένα έργο του Δημήτρη Σκουρτέλη

Υπάρχουν έργα που δεν είναι απλώς ζωγραφικές επιφάνειες, είναι συναντήσεις. Συναντήσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και σε κάτι που τον υπερβαίνει, ανάμεσα στο βλέμμα και στο αθέατο, ανάμεσα στον νου και σε μια αλήθεια που δεν χωρά σε λέξεις αλλά τις γεννά. Τέτοια έργα δεν ζητούν ανάλυση. Ζητούν σιωπή. Δεν ζητούν να τα «καταλάβεις». Ζητούν να σταθείς μπροστά τους με την καρδιά διαθέσιμη, όπως στέκεται κανείς μπροστά σε ένα παράθυρο που βλέπει σε μεγαλύτερο κόσμο από αυτόν που ζούμε.

Κάπως έτσι στέκεται κανείς μπροστά στο έργο του Δημήτρη Σκουρτέλη με τίτλο “Θεός, άνθρωπος, τεχνολογία, υπολογιστές”:

 
Όχι για να το εξηγήσει, αλλά για να αφήσει την ψυχή να αναρωτηθεί από πού έρχεται το φως που το διαπερνά.Διότι το έργο αυτό δεν αναπαριστά έναν κόσμο. Τον υποδεικνύει ακροθιγώς. Και αυτός ο κόσμος δεν είναι ούτε θεολογικός μόνο, ούτε φιλοσοφικός μόνο, ούτε τεχνολογικός μόνο. Είναι ένας κόσμος όπου όλα τούτα ενώνονται σε μια μυστική ενότητα,  κλαδιά ενός δέντρου που έχει τις ρίζες του σε Λόγο προαιώνιο.

Όταν το κοιτά κανείς, αισθάνεται ότι ο δημιουργός του δεν θέλησε να εξαντλήσει το νόημα, αλλά να το ανοίξει. Να αφήσει τον θεατή να ψηλαφήσει όχι τις λεπτομέρειες, αλλά το περιβάλλον του Είναι μέσα στο οποίο ο άνθρωπος, ο κόσμος και ο Λόγος συναντώνται. Γι’ αυτό η θέαση αυτού του έργου είναι, εξ αρχής, πρόσκληση. Πρόσκληση όχι να δούμε με τα μάτια, αλλά να δούμε «εν τω φωτί». Πρόσκληση να θυμηθούμε ότι ο κόσμος δεν εξαντλείται σε αυτό που φαίνεται, και ότι ο άνθρωπος δεν εξαντλείται σε αυτό που μπορεί να μετρηθεί.

Και ακόμη κάτι βαθύτερο: Όταν μια εικόνα θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο των ακτίνων ενός κοσμικού Λόγου, μας υπενθυμίζει ότι είμαστε κάτι περισσότερο από χρήστες και δημιουργούς εργαλείων. Μας υπενθυμίζει ότι είμαστε συμμετέχοντες σε μια πράξη που ξεπερνά τις δυνάμεις μας, αλλά δεν αρνείται τη συνεργασία μας. Έτσι, η εικόνα δεν μιλά για τον κόσμο.Αφήνει τον κόσμο να μιλήσει μέσα από αυτήν. Και ο λόγος που αναδύεται δεν είναι ψιθυριστός, είναι πνοή. Είναι μια μυστική διακήρυξη ότι ο κόσμος έχει ρίζα, ότι ο άνθρωπος έχει θέση, και ότι ο Λόγος είναι το νήμα που τα ενώνει.

Ο Λόγος ως κοσμογονική αρχή

Πριν υπάρξει κόσμος, πριν υπάρξει χρόνος, πριν υπάρξει μορφή, η Γραφή δεν μας μιλά για ύλη, δεν μας μιλά για ενέργεια, δεν μας μιλά για κάποια άμορφη αρχή. Μας μιλά για Λόγο. «Εν αρχή ην ο Λόγος». Όχι ως ήχος, όχι ως σκέψη, όχι ως ιδέα. Αλλά ως αρχή του είναι. Ως δύναμη που δεν περιγράφει το ον, αλλά το καλεί. Ως προσταγή που δεν εξηγεί, αλλά γεννά.

Στη Γένεση, το μυστήριο αυτό απλώνεται με τρόπο σχεδόν τελετουργικό: «Και είπεν ο Θεός… και εγένετο». Η λέξη δεν αναφέρει κάτι ήδη υπαρκτό. Το ανασύρει από το μηδέν. Η λέξη είναι η πράξη. Η προφορά είναι η δημιουργία. Και αυτή η απλή, σχεδόν παιδική φράση, «και είπεν… και εγένετο», είναι η πρώτη διατύπωση του επιτελεστικού Λόγου στην ανθρώπινη ιστορία. Πριν από φιλοσόφους, πριν από επιστήμες, πριν από τεχνολογίες, ο κόσμος δίνεται ως αποτέλεσμα ενός Λόγου που επιτελεί. Το ίδιο πνεύμα αναπνέει στους πρώτους στίχους του Ιωάννη: όχι απλώς ότι ο Λόγος υπάρχει, αλλά ότι «πάντα δι’ αυτού εγένετο». Δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει περάσει μέσα από την ενεργητική του δύναμη.

Αυτές οι δύο μαρτυρίες, η Γένεση και ο Ιωάννης, δεν μιλούν για δύο διαφορετικές αρχές. Μιλούν για το ίδιο άναρχο φως, που πρώτα προσκαλεί τον κόσμο στην ύπαρξη και έπειτα τον νοηματοδοτεί. Και όταν κανείς στέκεται μπροστά σε μια εικόνα που υπαινίσσεται αυτή την αρχέγονη πράξη του Λόγου, διαισθάνεται πως η κοσμογονία δεν είναι απλώς ένα γεγονός του παρελθόντος. Είναι ένας διαρκής παλμός. Ένας παλμός που περνά από το Θείο προς τον κόσμο, και από τον κόσμο προς τον άνθρωπο, και από τον άνθρωπο πάλι προς τα έργα του.

Η δημιουργία δεν ολοκληρώθηκε με την πρώτη ημέρα. Συνεχίζεται σε κάθε πράξη όπου ο Λόγος συναντά την πρόθεση, όπου η πρόθεση γίνεται μορφή, και όπου η μορφή επιστρέφει ως δώρο προς τον κόσμο. Γι’ αυτό ο επιτελεστικός Λόγος δεν είναι μόνο θεολογική έννοια. Είναι οντολογική συνθήκη της ύπαρξης. Ο κόσμος γεννήθηκε από Λόγο και ο άνθρωπος καλείται να συνεχίσει τον Λόγο σε κλίμακα ανάλογη της δικής του φύσης. Εδώ αρχίζει το μεγάλο μυστήριο: Αν ο θεϊκός Λόγος είναι κοσμογονικός, ο ανθρώπινος λόγος (στην γλώσσα, στην τέχνη, στην επιστήμη, στην τεχνολογία) είναι κοσμοποιητικός. Πλάθει κόσμους νοήματος, μορφής και πράξης, που επεμβαίνουν στη μεγάλη υφή του κόσμου.

Έτσι, ο Λόγος δεν είναι μνήμη του παρελθόντος. Είναι το νήμα με το οποίο το παρόν υφαίνεται. Και κάθε φορά που προφέρουμε κάτι, κάθε φορά που γράφουμε, κάθε φορά που προγραμματίζουμε, κάθε φορά που δημιουργούμε, μετέχουμε, άθελά μας ή ενσυνείδητα, σε εκείνη την ίδια, αρχέγονη λογική που είπε κάποτε «γενηθήτω». Αυτή η αρχή είναι η ρίζα όλου του κειμένου που θα ακολουθήσει. Είναι το θεμέλιο που μας επιτρέπει να δούμε το έργο, να δούμε την Πληροφορική, να δούμε τον ίδιο τον άνθρωπο, όχι με το βλέμμα της επιφανειακής γνώσης, αλλά με το βλέμμα εκείνων που θυμούνται ότι ο κόσμος είναι Λόγος που φανερώθηκε και Λόγος που συνεχίζεται.

Ο άνθρωπος ως φορέας και συνεχιστής του Λόγου

Αν ο κόσμος γεννήθηκε από Λόγο, τότε ο άνθρωπος δεν είναι ένα τυχαίο πλάσμα μέσα στον κόσμο. Είναι το ον που φέρει μέσα του το αποτύπωμα του Δημιουργού! Είναι το ον που καλείται να ανταποκριθεί, να απαντήσει, να συνεχίσει. Η Γραφή λέει ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση». Αυτές οι λέξεις δεν είναι φιλολογικά στολίδια. Είναι οντολογική αποστολή. Δεν σημαίνουν ότι ο άνθρωπος μοιάζει στον Θεό κατά το σώμα ή κατά το χρώμα. Σημαίνουν ότι μοιάζει κατά τη δύναμη του Λόγου. Όχι κατά την απειρότητα, αλλά κατά την κλήση. Η «εικόνα» είναι το χάρισμα. Η «ομοίωση» είναι η πορεία. Η εικόνα δίνεται. Η ομοίωση κατακτιέται. Και πώς κατακτιέται; Όχι με ηθικισμούς, όχι με εξωτερικές μορφές, αλλά με την άσκηση μιας βαθιάς, εσωτερικής ευθύνης: να κάνουμε τον λόγο μας πράξη και την πράξη μας αλήθεια.

Διότι ο άνθρωπος δεν δημιουργεί κόσμους από το μηδέν, αλλά όπου βάλει το χέρι του, αφήνει ίχνος. Και το ίχνος αυτό γίνεται μορφή του κόσμου. Και η μορφή του κόσμου επιστρέφει και σμιλεύει τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι το ον που σμιλεύει και σμιλεύεται. Είναι ο συνεχιστής της δημιουργίας όχι στη δύναμη,αλλά στη συνέπεια. Όχι στην ουσία, αλλά στο κάλεσμα. Όχι στην αυτενέργεια του θεϊκού, αλλά στην ταπεινή επιτελεστικότητα του ανθρώπινου λόγου. Κάθε ανθρώπινη πράξη είναι, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, ένα μικρό «γενηθήτω». Μια μικρή κλήση προς το φως ή προς το σκοτάδι. Μια μικρή ανάσα μέσα στον κόσμο. Και ο άνθρωπος, επειδή είναι ο μόνος που μπορεί να πει «εγώ», είναι ο μόνος που μπορεί να πει και «γεννηθήτω». Όχι για κόσμους φυσικούς, αλλά για κόσμους νοήματος, αλήθειας, σχέσης, τεχνικής, λόγου.

Η δημιουργικότητα του ανθρώπου δεν είναι τυχαία ικανότητα. Είναι ανάμνηση. Είναι ο απόηχος του αρχικού Λόγου, αυτός που χάραξε τις πρώτες μορφές της ύπαρξης. Μέσα στον άνθρωπο, αυτός ο Λόγος δεν ξαναγράφει το σύμπαν αλλά τον κόσμο του ανθρώπου. Και ο κόσμος του ανθρώπου είναι τόπος ιερής ευθύνης. Διότι ό,τι δημιουργούμε, επιστρέφει και μας δημιουργεί. Ο λόγος μας χτίζει κοινωνία. Η κοινωνία χτίζει τον χαρακτήρα μας. Ο λόγος μας γράφει νόμους. Οι νόμοι γράφουν την ιστορία. Ο λόγος μας γράφει προγράμματα. Τα προγράμματα γράφουν τον κόσμο που κατοικούμε.Ο άνθρωπος είναι αυτός ο «κόμβος» όπου ο Λόγος δεν τελειώνει. Συνεχίζεται. Και γι’ αυτό είναι φοβερό και θαυμαστό πράγμα να είσαι άνθρωπος. Διότι ο Θεός είπε τα πρώτα «γενηθήτω». Ο άνθρωπος λέει κάθε μέρα τα δικά του. Όχι με την ίδια δύναμη, αλλά με την ίδια ευθύνη. Και όταν κοιτά κανείς μια εικόνα που τον τοποθετεί στο κέντρο ενός κόσμου όπου οι ακτίνες του Θείου Λόγου απλώνονται στον νου και στα έργα του, καταλαβαίνει ότι όλες οι επιμέρους δραστηριότητες της ζωής, η γλώσσα, η τέχνη, η επιστήμη, η τεχνολογία, δεν είναι ξένες μεταξύ τους. Είναι βλαστήματα, διακλαδώσεις του Λόγου. Είναι τρόποι με τους οποίους ο άνθρωπος λέει, με δέος και με τόλμη: «Και εγώ, κατά την μικρότητά μου, θα δημιουργήσω».

Αυτή είναι η αληθινή σημασία του ανθρώπου ως φορέα και συνεχιστή του Λόγου. Όχι ότι είναι θεός, αλλά ότι είναι εικόνα Θεού. Όχι ότι έχει μέσα του άπειρη δύναμη, αλλά ότι φέρει μέσα του άπειρη ευθύνη. Και εκεί ακριβώς αρχίζει η μεγάλη προοπτική της εποχής μας. Διότι ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν είχε στη διάθεσή του τόσα μέσα για να κάνει τον λόγο του πράξη. Και ποτέ άλλοτε η πράξη αυτή δεν είχε τόσο βαθύ αντίκτυπο στον κόσμο. Εδώ λοιπόν ο άνθρωπος δεν είναι μόνο συνεχιστής. Είναι και κριτής. Κριτής του ίδιου του Λόγου που εκφέρει. Διότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο λόγος μας μπορεί να γίνει σωτηρία ή καταστροφή, φως ή σκοτάδι, κόσμος ή χάος. Και αυτό είναι το μεγαλείο και ο τρόμος της Ομοίωσης.

Η Πληροφορική ως σύγχρονο πεδίο επιτέλεσης του Λόγου

Αν ο Λόγος είναι η αρχή του κόσμου, τότε η Πληροφορική είναι η αρχή του σύγχρονου κόσμου. Διότι στις μέρες μας, καμία πράξη, καμία δομή, κανένα δίκτυο,καμία κίνηση του συλλογικού μας βίου δεν είναι ανεξάρτητη από τον λόγο που δίνεται στον υπολογιστή, έναν λόγο που δεν περιγράφει, αλλά εκτελεί. Η Πληροφορική δεν είναι, όπως συχνά νομίζεται, η τέχνη της διαχείρισης δεδομένων. Είναι η τέχνη της ενεργοποίησης του Λόγου. Το κείμενο που γράφουμε σε μια γλώσσα προγραμματισμού δεν έχει ως σκοπό να εξηγήσει κάτι σε άνθρωπο, αλλά να προστάξει κάτι σε μηχανή. Και η μηχανή υπακούει. Αυτό είναι επιτελεστικός λόγος στην πιο καθαρή, γυμνή μορφή του. Αυτό που στην Γένεση είναι «γενηθήτω», στην Πληροφορική γίνεται «run», εκτέλεση-επιτέλεση! Και το «run» δεν σημαίνει «αφήνω το πρόγραμμα να περιγράψει τον κόσμο». Σημαίνει «αφήνω τον λόγο να φανερώσει έναν μικρό κόσμο». Έναν κόσμο κανόνων, αλληλεπιδράσεων, δυνάμεων, ροών. 

Κάθε πρόγραμμα είναι ένας μικρός κόσμος. Κάθε κόσμος είναι ένας χώρος οντολογικής δέσμευσης. Ο προγραμματιστής δεν είναι λοιπόν τεχνίτης. Είναι δημιουργός μικρών λόγων που μπορούν να επηρεάσουν μεγάλους κόσμους. Όχι θεός, αλλά άνθρωπος που μετέχει στην δημιουργικότητα του Λόγου με τρόπο πρακτικό, χειροπιαστό, ιστορικό. Και όσο πιο πολύ ισχύ αποκτά η τεχνολογία, τόσο πιο βαθιά γίνεται η ευθύνη του λόγου που την κινεί. Διότι σήμερα, ο λόγος του προγραμματιστή δεν διαμορφώνει μόνο εφαρμογές. Διαμορφώνει θεσμούς. Διαμορφώνει συμπεριφορές. Διαμορφώνει οικονομίες. Διαμορφώνει την ίδια την εμπειρία του κόσμου. Ο κώδικας είναι πλέον ορατή δύναμη που αγγίζει τον άνθρωπο στη σκέψη, στην εργασία, στην επικοινωνία, στη μνήμη, στη σχέση, στη θέαση του εαυτού.

Γι’ αυτό λέμε πως η Πληροφορική είναι η Επιστήμη του Επιτελεστικού Λόγου. Δεν υπάρχει άλλο ανθρώπινο πεδίο όπου ο λόγος του ενός ανθρώπου —γραμμένος σε μια γραμμή κώδικα— μπορεί να κινητοποιήσει παγκόσμια δίκτυα, αλγορίθμους, συστήματα, να επηρεάσει εκατομμύρια βίους, να αλλάξει το συλλογικό μας μέλλον. Αυτή η δύναμη δεν είναι αθώα. Δεν είναι ουδέτερη. Δεν είναι τεχνική. Είναι οντολογική, διότι αλλάζει το Είναι των πραγμάτων. Είναι ηθική, διότι αλλάζει τις σχέσεις των ανθρώπων. Είναι παιδαγωγική, διότι διαπλάθει συνειδήσεις, επιθυμίες, προσδοκίες, φόβους. Είναι πολιτική, διότι οργανώνει την ισχύ, τη γνώση, την πρόσβαση. 

Και ακριβώς επειδή η Πληροφορική είναι η μόνη σύγχρονη επιστήμη όπου ο λόγος γίνεται πράξη χωρίς ενδιάμεσο, είναι και το σημείο όπου ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά στην πιο μεγάλη κλήση της εποχής: να ενώσει την τεχνική με την ευθύνη, τη δημιουργικότητα με την ταπείνωση, την δύναμη με την αλήθεια. Εδώ συναντιέται η θεολογική γλώσσα με την τεχνολογική: διότι και οι δύο μιλούν για κόσμους που γεννιούνται από λόγο. Και εδώ, ο άνθρωπος δεν καλείται απλώς να προγραμματίσει, αλλά να επιτελέσει έναν λόγο που θεραπεύει, που οικοδομεί, που φωτίζει, που δεν υποδουλώνει, αλλά ελευθερώνει. Έτσι καταλαβαίνουμε την Πληροφορική όχι ως μηχανισμό, αλλά ως σύγχρονη διακονία του Λόγου. Όχι ως παραγωγή εργαλείων, αλλά ως συμμετοχή στον παλμό ενός κόσμου που συνεχίζει να δημιουργείται. Και τότε η πράξη του προγραμματισμού δεν μικραίνει τον άνθρωπο, τον μεγεθύνει. Διότι τον διδάσκει ότι ό,τι γράφει δεν μένει γραμμένο, γίνεται πραγματικό.

Το έργο του Δ. Σκουρτέλη ως υπενθύμιση της ενότητας του κόσμου

Υπάρχει μια στιγμή κατά την οποία ο άνθρωπος, αντικρίζοντας ορισμένα έργα, καταλαβαίνει, αν όχι με τη λογική, τότε με το βάθος της ψυχής, ότι ο κόσμος δεν είναι κομμένος σε κομμάτια. Ότι η διάκριση ανάμεσα σε θεολογία, φιλοσοφία, επιστήμη, τέχνη, τεχνολογία είναι δική μας, όχι του κόσμου. Ο κόσμος είναι ενιαίος, και ό,τι τον διαπερνά από άκρη σε άκρη είναι το νήμα του Λόγου. Ο Λόγος δεν είναι κατηγορία. Δεν είναι τόπος ενός μόνο πεδίου. Δεν ανήκει στους θεολόγους, ούτε στους φιλοσόφους, ούτε στους επιστήμονες, ούτε στους τεχνικούς. Ο Λόγος είναι ο ίδιος ο ιστός του πραγματικού. Είναι το νόημα που προηγείται των νοημάτων. Είναι η αρχή που δίνει μορφή σε κάθε μορφή, και ζωή σε κάθε ζωή. Και όταν στέκεται κανείς μπροστά σε μια εικόνα που, χωρίς να το κραυγάζει, φανερώνει ότι αυτός ο κόσμος κρατιέται από μια αόρατη ενότητα, μια ενότητα που πηγάζει από το Θείο, διαπερνά τον άνθρωπο και εκχέεται στα έργα του, τότε η θέαση μετατρέπεται σε κατανόηση, όχι διανοητική, αλλά οντολογική.

Σε έναν τέτοιο πίνακα, όλα συνυπάρχουν, όχι ως παραθέσεις, αλλά ως ακτίνες του ίδιου φωτός: Ο ουράνιος κόμβος της Δημιουργίας, ο ανθρώπινος κόμβος της πράξης, και ο πολιτισμικός κόμβος της γνώσης είναι τρεις εκφράσεις της ίδιας ροής. Και η ροή αυτή δεν είναι φυσική ενέργεια, είναι Λόγος που κυκλοφορεί. Δεν μπορεί κανείς να το εξηγήσει αυτό. Μπορεί μόνο να το αισθανθεί. Ότι ο κόσμος είναι υφασμένος με τέτοιον τρόπο που κάθε τι ανθρώπινο (τέχνη, νόμος, επιστήμη, τεχνολογία) είναι ταυτόχρονα και θεολογικό, διότι μιμείται τον τρόπο της πρώτης δημιουργικής πράξης: ο Θεός είπε, και έγινε. Ο άνθρωπος δεν λέει και γίνεται εκ του μηδενός, αλλά λέει και γίνεται εντός του κόσμου. Και αυτό που γίνεται, έστω μικρό, έστω εφήμερο, είναι μέρος μιας μεγαλύτερης αρμονίας που δεν σχεδιάσαμε εμείς αλλά μας χωρά όλους. Εκεί έγκειται η μεγάλη αλήθεια του έργου: Ότι ο κόσμος δεν είναι σύνολο από θραύσματα. Είναι σύμπαν. Όχι με την αστρονομική έννοια, αλλά με την εννοιολογική-ετυμολογική. Και ο Λόγος είναι αυτό που «βάζει μαζί» εκείνα που αλλιώς θα ήταν διάσπαρτα, ασύνδετα, χαώδη. Ο Θεός θέτει την αρχή, ο άνθρωπος φέρει την συνέχεια, και η γνώση, η τέχνη, η τεχνολογία είναι τα μονοπάτια όπου ο Λόγος δεν σβήνει αλλά μεταμορφώνεται. 

Μια τέτοια εικόνα δεν ζητά από εμάς να την καταλάβουμε. Ζητά να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Ζητά να μας υπενθυμίσει ότι ο κόσμος είναι πράξη λόγου, και ότι ο άνθρωπος είναι πράξη ευθύνης. Ότι τίποτε δεν είναι ουδέτερο. Ότι όλα ανήκουν σε μια αλυσίδα νοήματος που ξεκινά πριν από εμάς και συνεχίζεται μέσα από εμάς. Και ότι η ζωή μας, οι επιλογές μας, οι δημιουργίες μας είναι μικρές, αποφασιστικές τοποθετήσεις μέσα σε αυτό το μεγάλο πεδίο Λόγου. Όποιος το καταλάβει αυτό, ακόμη και για μια στιγμή, θα δει ότι η Πληροφορική, η τέχνη, η επιστήμη, η πίστη, η φιλοσοφία δεν είναι αντίπαλες γλώσσες. Είναι διάλεκτοι της ίδιας αρχέγονης κοσμικής γλώσσας που συνέχει και ζωοποιεί την Κτίση.

Μια ελληνική κοσμοθεώρηση που επιζητεί αναγέννηση

Αν ο κόσμος είναι ενιαίος Λόγος διαχεόμενος, κι αν ο άνθρωπος είναι το ον που καλείται να συνεχίσει αυτόν τον Λόγο, τότε δεν μένει χώρος για παθητικότητα. Ο Λόγος, όταν αναγνωριστεί, ζητά ανταπόκριση. Ο ελληνικός πολιτισμός, από τους προσωκρατικούς μέχρι τους πατέρες, από τους αιώνες της τέχνης μέχρι τους αιώνες της επιστήμης, δεν είδε ποτέ τον Λόγο ως θεωρητικό στοχασμό. Τον είδε ως δρόμο. Ως τρόπο ζωής. Ως εργό δηλωτικό της ανθρωπιάς. Και κάθε φορά που ο ελληνικός κόσμος μεγάλωσε, μεγάλωσε επειδή κάποιοι άνθρωποι πήραν τον Λόγο από τα ύψη και τον έφεραν στον βίο. Έκαναν την αλήθεια πράξη. Έκαναν τη θεωρία ήθος. Έκαναν την γνώση παιδεία. Έκαναν την σοφία κοινωνία. Σήμερα, σε μια εποχή όπου όλα μοιάζουν διάσπαρτα — η τεχνολογία από τη μία, η πίστη από την άλλη, η επιστήμη σε άλλο δρόμο, η πολιτική σε άλλο βήμα — χρειαζόμαστε ξανά αυτό το ελληνικό χάρισμα: να υφαίνουμε ενότητα εκεί που ο κόσμος μας δίνει μόνο θραύσματα.

Αυτός είναι ο δρόμος της αναγέννησης που μας ταιριάζει: όχι επιστροφή στο παρελθόν, όχι  αναπαλαίωση τιμών και ιδεών, αλλά αναζωογόνηση του Λόγου μέσα στη σημερινή πραγματικότητα. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Σημαίνει ότι: 

• Ο λόγος του πληροφορικού οφείλει να είναι λόγος συνείδησης, διότι ο κώδικας διαμορφώνει ανθρώπινες ζωές.
• Ο λόγος του εκπαιδευτικού οφείλει να είναι λόγος ευθύνης, διότι η παιδεία είναι τελετουργία μεταμόρφωσης.
• Ο λόγος του πολίτη οφείλει να είναι λόγος γενναιότητας, διότι η δημοκρατία αναπνέει μέσα από το θάρρος του κοινού λόγου.
• Ο λόγος του επιστήμονα οφείλει να είναι λόγος ταπεινότητας, διότι η αλήθεια δεν είναι ιδιοκτησία αλλά κλήση.
• Ο λόγος του τεχνίτη και του δημιουργού οφείλει να είναι καθαρός, διότι κάθε δημιουργία μας γίνεται μέρος του κόσμου.

Και όλα αυτά δεν είναι αφηρημένα. Είναι εδώ και τώρα. Διότι σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, η Πληροφορία είναι η θάλασσα μέσα στην οποία κινούμαστε όλοι. Μια θάλασσα που μπορεί να γίνει καθαρτική ή να γίνει κατακλυσμός. Που μπορεί να γίνει φως ή να γίνει τύρβη. Και η διαφορά εξαρτάται από το είδος του Λόγου που την άγει. 

Έτσι, η ελληνική κοσμοθεώρηση της ενότητας, η κοσμοθεώρηση του Λόγου που συνέχει, δεν είναι πολιτισμική νοσταλγία. Είναι πολιτικό και πνευματικό καθήκον. Είναι η απάντηση ενός λαού που καλείται να μεταφέρει το φως της παράδοσής του στον ψηφιακό 21ο αιώνα. Διότι αν ο κόσμος σήμερα είναι κώδικας, τότε χρειαζόμαστε περισσότερο παρά ποτέ τον λόγο που ερμηνεύει και νοηματοδοτεί, τον λόγο που θεραπεύει, τον λόγο που ενώνει, τον λόγο που ξαναδίνει πρόσωπο στον άνθρωπο. Και αυτός ο Λόγος (ελληνικός, πανανθρώπινος και επιτελεστικός) περιμένει από εμάς να τον αναλάβουμε, όχι να τον υμνήσουμε. 

Η αναγέννηση δεν θα έρθει από το κράτος, ούτε από τους θεσμούς. Θα έρθει από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας μας μιλά, πράττει, δημιουργεί, προγραμματίζει, εκπαιδεύει, συλλογίζεται, προσφέρει. Από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας μας φέρει τον Λόγο από το άχρονο φως στο παρόν του κόσμου. Και όταν αυτό γίνει, ο κόσμος αλλάζει. Διότι όπου ο Λόγος γίνεται πράξη, ο κόσμος γίνεται πιο αληθινός.

Κατακλείδα – Κάθαρση και επιστροφή στο Πρόσωπο

Όταν ο άνθρωπος σταθεί μπροστά σε έναν κόσμο που του ψιθυρίζει ότι όλα συνδέονται, ότι όλα εκπορεύονται, ότι όλα διαποτίζονται από Λόγο, δεν μπορεί να παραμείνει αμέτοχος. Ο φόβος, με την αριστοτελική σημασία, είναι η ανατριχίλα εκείνη που γεννιέται όταν νιώθουμε το βάρος της ευθύνης μας. Όταν καταλαβαίνουμε ότι οι πράξεις μας δεν είναι μικρές ούτε ουδέτερες, αλλά ρυτιδώσεις στο ύφασμα του κόσμου. Και ο έλεος, με την ίδια βαθιά σημασία, είναι η ήρεμη συγκίνηση που αναδύεται όταν συνειδητοποιούμε ότι ο Θεός, ο Κόσμος, ο Λόγος, δεν μας εγκατέλειψαν στην τύχη μας. Ότι, μέσα σε όλη την ατέλεια και την αδυναμία μας, ο Λόγος μάς κάλεσε να σταθούμε όρθιοι και να γίνουμε συνδημιουργοί. 

Ο φόβος μας ξυπνά. Ο έλεος μας γλυκαίνει. Και η ψυχή, περνώντας μέσα από αυτά τα δύο, αποτινάσσει το βάρος της σύγχυσης και ανακτά τη μορφή της. Αυτή είναι η κάθαρση. Και τότε ο άνθρωπος αντικρίζει το Εδώ και Τώρα με τρόπο νέο. Δεν βλέπει την πληροφορία ως τυφλό κύμα, αλλά ως ύλη λόγου που ζητά μορφή. Δεν βλέπει την τεχνολογία ως εργαλείο ισχύος, αλλά ως τόπο ευθύνης. Δεν βλέπει τον άλλο άνθρωπο ως αντικείμενο, αλλά ως συμπαρόντα στην ίδια πνοή δημιουργίας.

Η κάθαρση δεν είναι συγκίνηση, είναι αναγνώριση. Είναι η στιγμή όπου ο νους βλέπει καθαρά ότι ο κόσμος είναι έργο Λόγου και ότι ο άνθρωπος είναι εκείνος που τον συνεχίζει. Από αυτή τη γνώση πηγάζει η πράξη. Διότι όταν η ψυχή καθαρίσει, δεν χρειάζεται πια εξωτερικές εντολές, γνωρίζει τι πρέπει να πράξει. Γνωρίζει ότι κάθε της λόγος έχει βαρύτητα. Γνωρίζει ότι κάθε της πράξη χτίζει ή γκρεμίζει. Γνωρίζει ότι ο κόσμος τον οποίο αφήνουμε πίσω μας είναι ο κόσμος που δημιουργήσαμε με τον Λόγο μας.

Αυτό είναι το δώρο που αφήνει η εικόνα. Όχι απαντήσεις, όχι ιδέες, όχι θεωρίες. Αλλά μια μεταβολή του βλέμματος. Μια επιστροφή στο Πρόσωπο: του Θεού που καλεί, του Ανθρώπου που απαντά, του Άλλου που συναντάται. Και όταν ο άνθρωπος σταθεί έτσι, με ψυχή καθαρή, με νου φωτισμένο, με καρδιά που αναπνέει τον Λόγο, τότε όλα μπορούν να αρχίσουν ξανά! Διότι η κάθαρση δεν τελειώνει το δράμα, το οδηγεί στην αλήθεια του. Και η αλήθεια είναι μία: Ο κόσμος δεν είναι ένας τόπος που κατοικούμε. Είναι ένας Λόγος που μας περιμένει να τον επιτελέσουμε.