Παρασκευή και 13... Νοεμβρίου 2026 - η συνέχεια...

Το πρώτο μέρος του διηγήματος μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Ο Ανδρέας, που μέχρι τώρα γελούσε με το δικό του, αόρατο θέαμα, σταμάτησε απότομα. Το χαμόγελο έσβησε από τα χείλη του. Το βλέμμα του, που πριν ήταν καρφωμένο στον τοίχο, στράφηκε αργά, πολύ αργά, και καρφώθηκε στα μάτια του Χρυσόστομου. Δεν ήταν πια το εκστατικό, παραληρηματικό βλέμμα. Ήταν ένα βλέμμα ψυχρό, διεισδυτικό, που έμοιαζε να βλέπει μέσα του, πέρα από την επιφάνεια.

«Ο κηπουρός…» ψιθύρισε ο Ανδρέας, η φωνή του τώρα καθαρή, αλλά με έναν τόνο που δεν ήταν δικός του, ένας τόνος που έμοιαζε να ανήκει σε πολλές φωνές ταυτόχρονα, σαν χορωδία από ψιθύρους. «Ο κηπουρός που ονειρεύεται… να παντρευτεί… να φτιάξει το δικό του μικρό, τακτοποιημένο κήπο…»

Ο Χρυσόστομος πάγωσε. Η Ελένη έσφιξε ακόμη πιο δυνατά το χέρι του.

«Βλέπω το όνειρό σου, κηπουρέ,» συνέχισε ο Ανδρέας, με το βλέμμα του να καίει. «Την αγάπη σου… την πρόταση γάμου… το αγροτουριστικό κατάλυμα… Ένα είδωλο της ευτυχίας. Ένα μοντέλο τάξης, μέσα στο χάος που έρχεται. Πιστεύεις ότι μπορείς να το ελέγξεις; Να το φυτέψεις; Να το εξημερώσεις;»

Το βλέμμα του Ανδρέα μετατοπίστηκε στην Ελένη. «Και εσύ, αρχιτέκτονα… η τάξη σου… η δομή σου… Προσπαθείς να βάλεις σε κουτάκια το άπειρο. Να βρεις κοινές ταυτότητες… να οργανώσεις… να βρεις έναν "αρχηγό" για να μιλήσεις.» Ο Ανδρέας χαμογέλασε, ένα αλλόκοτο, γνώριμο και συνάμα ξένο χαμόγελο. «Ο αρχηγός… δεν είναι αυτός που νομίζετε. Ο αρχηγός… είναι το ίδιο το χάος. Είναι η ίδια η αναδυόμενη πολυπλοκότητα που σας παρατηρεί… και σας διαμορφώνει.»

«Πιστεύεις ότι μπορείς να τους δώσεις σχήμα, κηπουρέ; Να τους οριοθετήσεις;» συνέχισε ο Ανδρέας, η φωνή του τώρα πιο διεισδυτική, σαν να διάβαζε τις σκέψεις του Χρυσόστομου. «Τα όνεινα δεν φυτεύονται σε παρτέρια. Το παραπέτασμα λεπταίνει… και όχι μόνο για σένα. Θα το δεις. Θα το βιώσεις. Και τότε θα καταλάβεις ότι δεν είσαι μόνος σε αυτό τον κήπο.»

Ο Χρυσόστομος ένιωσε να παγώνει μόλις καταφέρνοντας να ψελλίσει: «Τι εννοείς; Πώς… πώς το ξέρεις αυτό;»

«Ο έλεγχος είναι μια ψευδαίσθηση, κηπουρέ,» απάντησε ο Ανδρέας, με έναν τόνο που έμοιαζε να ανήκει σε χιλιάδες φωνές. «Η αρμονία… η συνύπαρξη… αυτό είναι το κλειδί. Αλλά πώς συνυπάρχεις με το άπειρο; Και το δικό σου όνειρο, κηπουρέ, το μικρό σου, τακτοποιημένο όνειρο… θα είναι το πρώτο που θα δοκιμαστεί από την πλημμύρα.»

(Ακολούθησαν πολύ δύσκολες μέρες… Το όνειρο του Χρυσόστομου δοκιμάστηκε πρώτο. Τα σχέδια του είχαν ανατραπεί. Από εκείνη την ημέρα και για αρκετό καιρό έκανε δεύτερο σπίτι του τις έκτακτες δομές υγείας που δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία του παλιού του καθηγητή. Η θεωρία του αποτέλεσε τον κεντρικό πυρήνα θεραπευτικών παρεμβάσεων που αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Αρχικά δοκιμάστηκαν στους ειδικούς της ψυχικής υγείας που παρουσίαζαν διαταραχές. Αυτό τους έδωσε τη δυνατότητα να εμβαθύνουν στην κατανόηση του φαινόμενου και στην δημιουργία ενός πυρήνα ειδικών που είχαν προσωπική εμπειρία των συνεπειών της συνειδησιακής υπερφόρτωσης και ήταν σε θέση να προσεγγίσουν κάθε ιδιαίτερη περίπτωση με τρόπο αντίστοιχο της μοναδικότητάς της. Η προσέγγιση πολύ γρήγορα υιοθετήθηκε και από άλλες χώρες. Μέσα σε λίγους μήνες η κατάσταση είχε τεθεί υπό έλεγχο. Υπήρχε όμως, και κάποιες δύσκολες περπτώσεις. Ο Ανδρέας ήταν μία από αυτές. Δυσκολεύτηκαν πολύ να τον βοηθήσουν. Το πιο ενδιαφέρον: Αναλύοντας όσα έλεγαν οι “φωνές” που δανείζονταν το στόμα του, τους είχαν βοηθήσει να εκλεπτύνουν τις θεραπευτικές τους τεχνικές. Πάντα οι δύσκολες περιπτώσεις, οριακές, περιπτώσεις είναι το καλύτερο επιστημονικό εργαστήριο…)

Το ημερολόγιο έγραφε Κυριακή 15 Ιουλίου 2029. Η μεγάλη μέρα που το όνειρο του Χρυσόστομου θα εκπληρώνονταν. Ο γάμος του με την Ελένη είχε οριστεί για το απόγευμα και εδώ και μέρες κι εκείνος και η Ελένη έτρεχαν με τις προετοιμασίες… Ναι, το όνειρό του δοκιμάστηκε. Δοκιμάστηκε πολύ. Αλλά, να! Ήρθε η ώρα να γίνει πραγματικότητα!

Ο Ανδρέας σηκώθηκε νωρίς. Δεν ήθελε να καθυστερήσει για την κυριακάτικη λειτουργία. Άνοιξε την τηλεόραση καθώς έπινε τον καφέ του… Νέες πληροφορίες είχαν έρθει το φως για το ρόλο της CIA στο πραξικόπημα που είχε γίνει στην Κύπρο το 1974, μια μαύρη επέτειος που αποτέλεσε και την αφορμή για την τουρκική εισβολή πέντε μέρες μετά. Ο Νίκος Σαμψών, που είχε αναλάβει την εξουσία, φαίνεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί από τις μυστικές υπηρεσίες Ελλάδας και ΗΠΑ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχαν σχέσεις μαζί του. Αλλά όπως και στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ όπου ήταν βασικός μάρτυρας και τελικά αποδείχθηκε η ψευδομαρτυρία του, θα αποδεικνύονται και πάλι ακατάλληλος, για την ολοκλήρωση των σχεδιασμών…

Ο Ανδρέας σηκώθηκε, άφησε την άδεια κούπα στο νεροχύτη, έκλεισε την τηλεόραση και ξεκίνησε για την εκκλησία. Δεν ήταν “πιστός”, είχε πολλές αμφιβολίες για πάρα πολλά «γεγονότα»» που περιμένει κανείς να είναι δεδομένα για κάποιον που πηγαίνει στην εκκλησία, εξομολογείται, κοινωνεί. Η στροφή του προς την εκκλησία έγινε αμέσως μετά την αποθεραπεία του. Τον είχε συγκλονίσει όσα είχε αναφέρει, μέσα στο παραλήρημά του για τα σχέδια του Χρυσόστομου να κάνει πρόταση γάμου στην αδελφή του εκείνη τη ημέρα που ήρθαν τα πάνω κάτω. Η ακρίβεια όσων είχε πει, όπως του επιβεβαίωσε αργότερα ο Χρυσόστομος, ήταν ανεξήγητη. Η όλη του συμπεριφορά, βέβαια, παρέπεμπε όχι σε προφήτη αλλά σε “δαιμονισμένο”. Ναι, είχε τις αμφιβολίες του ακόμη και για την ιστορική ύπαρξη του Χριστού, πόσο μάλλον για την ανάστασή, αλλά για την ύπαρξη του Κακού; Τι ήταν αυτό που είχε πάρει τον έλεγχο του μυαλού και του σώματός του εκείνη την ημέρα; Κάποιος γνωστός του  πρότεινε να μιλήσει στο παπα-Γιώργη σε μια κοντινή ενορία. Κομμουνιστής στα νιάτα του είχε μεταστραφεί προς την εκκλησία όταν γνώρισε, στα μέσα της δεκαετίας του 1980 τον π. Γεώργιο Πυρουνάκη. Ο Ανδρέας θυμόταν έντονα την πρώτη τους συνάντηση. Δεν μιλούσε, μόνο τον άκουγε να περιγράφει τα όσα είχε βιώσει. Ξεκίνησε σποραδικά να πηγαίνει στις λειτουργίες του. Κάποια στιγμή αισθάνθηκε την ανάγκη να κοινωνήσει και το έκανε αυθόρμητά. Όταν πλησίασε ο παπα-Γιώργης δίστασε, μετά τη λειτουργία του εξήγησε: «Έπρεπε να με ενημερώσεις ότι ήθελες να κοινωνήσεις, να σε εξομολογήσω πρώτα…» του είπε. Την επόμενη, έκανε όπως του είχε πει. Δεν είχε και πολλές “αμαρτίες” να καταθέσει, κάτι λογιστικές παρατυπίες που είχε κάνει για να εξυπηρετήσει κάποιους πελάτες, αστεία πράγματα. Προτίμησε να μιλήσει για τις αμφιβολίες του. Για το Χριστό, για την συμπεριφορά κάποιων ρασοφόρων που γνώριζε… Ο παπα-Γιώργης τον άκουγε… Σπανίως μιλούσε. Στο τέλος, του διάβασε μια ευχή και αυτό ήταν όλο.

Ο Ανδρέας περπάτησε αργά προς την εκκλησία, με το μυαλό του να αναμοχλεύει τις σκέψεις του. Ο ήλιος είχε ήδη ανέβει ψηλά, λούζοντας τους δρόμους με ένα έντονο φως, αλλά η αίσθηση της αβεβαιότητας παρέμενε. Δεν ήταν ο φόβος του άγνωστου που τον κυρίευε, αλλά η σύγκρουση ανάμεσα στη λογική που είχε υπηρετήσει μια ζωή και την ανεξήγητη εμπειρία που είχε βιώσει. Η εκκλησία, για εκείνον, δεν ήταν απλώς ένα κτίριο, αλλά ένας χώρος όπου η τάξη του κόσμου φαινόταν να συναντά την τάξη του πνεύματος, έστω και αν αυτή η τάξη ήταν πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση.

Καθώς πλησίαζε, η μυρωδιά του θυμιάματος άρχισε να διαπερνά τον αέρα, αναμεμειγμένη με την αχνή ευωδιά των κεριών και μια υπόγεια αίσθηση παλαιότητας. Η εκκλησία, χτισμένη από πέτρα, στεκόταν επιβλητική, με τον τρούλο της να αγγίζει τον γαλανό ουρανό. Το καμπαναριό, σιωπηλό αυτή την ώρα, έμοιαζε να φυλάει μυστικά αιώνων.

Μπήκε μέσα. Η ατμόσφαιρα τον τύλιξε αμέσως. Το φως, φιλτραρισμένο μέσα από τα πολύχρωμα τζάμια στα παράθυρα, έπεφτε σε πολύχρωμες κηλίδες πάνω στις αγιογραφίες, δίνοντας μια μυστικιστική λάμψη στο εσωτερικό. Ο χρυσός των εικόνων αντανακλούσε το φως, δημιουργώντας μια αίσθηση ιερότητας και αιωνιότητας. Ο ήχος της ψαλμωδίας, βαθύς και μελωδικός, γέμιζε τον χώρο, όχι ως απλή μουσική, αλλά ως μια ζωντανή προσευχή που αντηχούσε στα βάθη της ψυχής.

Ο Ανδρέας στάθηκε στο πίσω μέρος του ναού, παρατηρώντας τους πιστούς. Κάποιοι στέκονταν όρθιοι με ευλάβεια, άλλοι γονάτιζαν, άλλοι σταυροκοπιόνταν με ευλάβεια. Υπήρχε μια κοινή ενέργεια, μια συλλογική συγκέντρωση που ήταν διαφορετική από το χαοτικό πλήθος που τον είχε κάποτε κυριεύσει. Εδώ, η συλλογική συνείδηση έμοιαζε να είναι εξημερωμένη, να κατευθύνεται από έναν κοινό σκοπό, μια κοινή Αποστολή.

Έκλεισε τα μάτια του. Οι ψαλμοί τον τύλιξαν, διώχνοντας για λίγο τις αμφιβολίες του. Η αίσθηση του θυμιάματος γινόταν πιο έντονη, καθαρίζοντας τον αέρα και το μυαλό του. Ήταν σαν κάθε νότα, κάθε αναπνοή, κάθε κίνηση μέσα στον ναό να συνέβαλλε σε μια μεγάλη, αόρατη συμφωνία, μια μέθεξη με κάτι ανώτερο. Ο Ανδρέας ένιωθε μια έλξη, μια ακατανίκητη ανάγκη να πλησιάσει, να γίνει μέρος αυτής της μέθεξης.

“Άγιος ο Θεός, άγιος Ισχυρός…” και μετά, ο “απόστολος”. Τέντωσε τ΄ αυτιά του να ακούσει:

ὅτε ἤμην νήπιος, ὡς νήπιος ἐλάλουν, ὡς νήπιος ἐφρόνουν, ὡς νήπιος ἐλογιζόμην· ὅτε δὲ γέγονα ἀνήρ, κατήργηκα τὰ τοῦ νηπίου. βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δὲ ἐπιγνώσομαι καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην. νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη.

*Διώκετε *τὴν ἀγάπην· ζηλοῦτε δὲ τὰ πνευματικά, μᾶλλον δὲ ἵνα προφητεύητε. ὁ γὰρ λαλῶν γλώσσῃ οὐκ ἀνθρώποις λαλεῖ, ἀλλ’ *τῷ Θεῷ· οὐδεὶς γὰρ ἀκούει, πνεύματι δὲ λαλεῖ μυστήρια· ὁ δὲ προφητεύων ἀνθρώποις λαλεῖ οἰκοδομὴν καὶ παράκλησιν καὶ παραμυθίαν. ὁ λαλῶν γλώσσῃ ἑαυτὸν οἰκοδομεῖ, ὁ δὲ προφητεύων ἐκκλησίαν οἰκοδομεῖ. θέλω δὲ πάντας ὑμᾶς λαλεῖν γλώσσαις, μᾶλλον δὲ ἵνα προφητεύητε· μείζων γὰρ ὁ προφητεύων ἢ ὁ λαλῶν γλώσσαις, ἐκτὸς εἰ μὴ διερμηνεύῃ, ἵνα ἡ ἐκκλησία οἰκοδομὴν λάβῃ.

«Υποκριτές!» ακούστηκε μια φωνή από την είσοδο του ναού. Σαν να ήρθε από αλλού — από χρόνο παλιό και τόπο μακρινό — εισέβαλε στην εκκλησία ένας άντρας, ακαθόριστης ηλικίας, με τα μάτια πυρακτωμένα, το βλέμμα ανασκαμμένο. Τα ρούχα του φθαρμένα, κολλημένα πάνω του σαν λέπια χρόνου και βροχής. Το γένι του απεριποίητο, αλλά όχι ατημέλητο· ήταν σαν κάποιος που κουβαλούσε πάνω του όλη την ύπαρξη, χωρίς να ζητά συγχώρεση.

«Υποκριτές!» φώναξε για δεύτερη φορά. Η φωνή του αντήχησε μεταλλικά, σαν να βγήκε όχι από τον λαιμό του αλλά από το υπόγειο της εκκλησίας. «Ράσα και μάρμαρα! Και τα μυαλά σας – άδεια, τρύπια, νεκρά!»

Ο ήχος των λέξεων έσπασε την ησυχία όπως η πέτρα που σπάει το τζάμι. Μερικοί σηκώθηκαν ενοχλημένοι. Άλλοι σάστισαν. Ένας ηλικιωμένος έκανε τον σταυρό του και πλησίασε. Μαζί του και ένας νέος μελαχρινός, ψύχραιμος, με βλέμμα γλυκό. Πλησίασαν αργά, χωρίς να απειλήσουν.

Ο άντρας σάστισε, σαν να είχε ξεχάσει πού βρισκόταν. Τα χέρια του έτρεμαν – όχι από φόβο, αλλά από την προσπάθειά του να συγκρατήσει την οργή του.. Έπειτα, με μια κίνηση σχεδόν τελετουργική, κάθισε σε ένα στασίδι, τυχαία — ή όχι. Ήταν το στασίδι μπροστά από τον Ανδρέα. Σιγή. Καμία ψαλμωδία δεν ακουγόταν. Μόνο η αναπνοή των ανθρώπων – και αυτή ρηχή.

Ο Ανδρέας σήκωσε το βλέμμα του και τον κοίταξε. Ο άγνωστος τον κοιτούσε ήδη. Το βλέμμα του δεν ήταν επιθετικό — ήταν σαν να περίμενε. Και τότε… κάτι αναπήδησε μέσα στον Ανδρέα, όχι σαν ανάμνηση, αλλά σαν επαναφορά. Σαν μια γραμμή που ήταν γραμμένη σε λευκό μελάνι και ξαφνικά ανέβλυσε μέσα από το χαρτί της συνείδησης. Δεν ήταν η φωνή του άστεγου που θυμόταν. Ήταν το βλέμμα του…

...συνεχίζεται...

Παρασκευή και 13... Νοεμβρίου 2026 - Ξημερώνει

(Το ξημέρωμα της 13ης Νοεμβρίου 2026 δεν έφερε μόνο το φως μιας νέας ημέρας, αλλά και την αποκάλυψη μιας νέας πραγματικότητας. Ήταν ένα ξημέρωμα που καλούσε σε "εξημέρωση" – την προσπάθεια να τιθασεύσει κανείς την άγρια δύση των ψυχικών οντοτήτων που, όπως φαινόταν, είχαν οδηγήσει σε μια οικολογική ρήξη του ίδιου του νου.)

Ο Χρυσόστομος Κηπουρός έσφιγγε τα βλέφαρά του, παγιδευμένος ανάμεσα στον ύπνο και τις σκέψεις που αρνούνταν να τον εγκαταλείψουν. Μόλις είχε αλλάξει η μέρα. Ήταν Παρασκευή, 13 Νοεμβρίου 2026. Ο ίδιος, ένας έμπειρος ψυχοθεραπευτής, ένιωθε το βάρος μιας ημέρας που είχε προηγηθεί σαν καταιγίδα. Το τηλέφωνό του δεν είχε σταματήσει να χτυπά, όχι μόνο με ραντεβού, αλλά με απελπισμένες κλήσεις από γνωστούς και συναδέλφους. «Είναι πρωτοφανές, Χρυσόστομε, πρωτοφανές…» είχε ψιθυρίσει ένας παλιός του καθηγητής στο τηλέφωνο.

Για πρώτη φορά στην καριέρα του, είχε παρατηρήσει μια ανησυχητική, αξιοσημείωτη έξαρση παραληρηματικών διαταραχών. Ερωτομανείς ασθενείς του, που συνήθως εμφάνιζαν ήπια συμπτώματα, είχαν εκδηλώσει έντονες κρίσεις. Μεγαλομανείς οραματίζονταν νέες αυτοκρατορίες από το πουθενά. Ζηλόφθονοι εξαπέλυαν κατηγορίες χωρίς κανένα λογικό υπόβαθρο. Καταδιωκτικοί έβλεπαν εχθρούς σε κάθε σκιά. Δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά – ήταν μια επιδημία του νου, ένα ξέσπασμα ψυχικών οντοτήτων που έμοιαζε να έχει αποκτήσει τη δική του, ανεξέλεγκτη δυναμική. Κάθε φωνή στο τηλέφωνο περιέγραφε ένα μοναδικό "είδωλο" της πραγματικότητας, που είχε αποσπαστεί από τον "παρατηρητή" του. Το βιολογικό υπόστρωμα της ύπαρξής τους, οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι με τα δισεκατομμύρια των νευρώνων τους και τα τρισεκατομμύρια των συνάψεων, είχαν φτάσει στα όριά τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη ρήξη των "κέντρων ελέγχου" που ρυθμίζουν την αλήθεια από την πλάνη, το πραγματικό από το φανταστικό.

Την ίδια στιγμή, μια πιο γλυκιά σκέψη προσπάθούσε να διαπεράσει το χάος των συμπτωμάτων. Ήταν η μέρα της ονομαστικής του εορτής. Ο Χρυσόστομος. Το βράδυ, είχε κανονίσει ένα ρομαντικό δείπνο με την αγαπημένη του. Σκόπευε να της ζητήσει να τον παντρευτεί και να περάσουν το Σαββατοκύριακο στο παλιό αγροτουριστικό κατάλυμα στο χωριό του, εκεί που ο ουρανός ήταν ακόμη καθαρός και τα αστέρια φαινόντουσαν σαν χρυσόσκονη. Ήταν μια σκέψη που τον γέμιζε με μια παράξενη γαλήνη, μια απόδραση από την αφύσικη ένταση της προηγούμενης ημέρας.

Καθώς αυτές οι δύο διαφορετικές ροές σκέψης μάχονταν στο μυαλό του, ο Χρυσόστομος άρχισε να βυθίζεται στον ύπνο, ελπίζοντας ότι το ξημέρωμα θα έφερνε μια κάποια ηρεμία.

Στις 7 το πρωί, καθώς ο πρώτος χρυσός ήλιος του Νοέμβρη άρχισε να αναδύεται πάνω από τον ορίζοντα, λούζοντας το δωμάτιο με ένα απαλό, υποσχόμενο φως, το επίμονο κουδούνισμα του κινητού του τηλεφώνου διέκοψε απότομα την ησυχία. Ήταν η αγαπημένη του. Η φωνή της, συνήθως τόσο ήρεμη, ήταν τώρα γεμάτη πανικό. Του περιέγραφε ένα επεισόδιο του αδελφού της που συνέβαινε εκείνη τη στιγμή.

Ο Χρυσόστομος Κηπουρός σηκώθηκε, φόρεσε βιαστικά ένα πουκάμισο και ένα παντελόνι. Τα δάχτυλά του έτρεμαν ελαφρά καθώς κουμπωνόταν. Η φωνή της Ελένης στο τηλέφωνο, συνήθως τόσο σταθερή, είχε ραγίσει από τον πανικό. «Είναι ο Ανδρέας… δεν είναι καλά… πρέπει να έρθεις, τώρα!» είχε ψελλίσει. Ο Ανδρέας, ο αδελφός της Ελένης, ήταν ένας ήσυχος, προσγειωμένος λογιστής, ο τελευταίος άνθρωπος που θα περίμενε κανείς να βρεθεί σε μια τέτοια κατάσταση.

Ο δρόμος μέχρι το διαμέρισμα της Ελένης, που συνήθως ήταν μια ευχάριστη διαδρομή δέκα λεπτών, φάνηκε ατελείωτος. Κάθε δευτερόλεπτο ήταν γεμάτο με το βουητό των προηγούμενων κλήσεων, τις φωνές των ασθενών του, τις απελπισμένες εκφράσεις των συγγενών. Η ρήξη του παραπετάσματος της λογικής καθιστούσε τον λόγο παραληρηματικό, τη συμπεριφορά αλλοπρόσαλλη. Οι σχέσεις των "θυμάτων" είχαν μπει σε ένα νέο πλαίσιο, όπου η αγάπη έπαιρνε τη μορφή του πανικού και του ενδιαφέροντος για τον "ασθενή", και το μίσος μετατρεπόταν σε ευκαιρία για στιγματισμό και απομόνωση. Τα ΜΜΕ είχαν ήδη αρχίσει να εκμεταλλεύονται τις πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις, ενώ διάφοροι έμποροι πονημάτων ψευδοεπιστήμης έβλεπαν ξαφνικά μια κατακόρυφη αύξηση των πωλήσεων των προϊόντων τους. Γενικώς, η κατάσταση λειτουργούσε ως ένας μεγανθυτικός φακός όπου κάθε καλό και κάθε κακό μεγενθύνονταν και καθίστανταν ευδιάκριτα.

Όταν έφτασε, η Ελένη, με το πρόσωπο χλωμό και τα μάτια κόκκινα, τον υποδέχτηκε στην πόρτα. Ήταν μια γυναίκα της λογικής, μια αρχιτέκτονας που πίστευε στην τάξη και τη δομή, και η απόλυτη ανατροπή της τάξης στο σπίτι της την είχε συντρίψει. «Είναι μέσα… μιλάει μόνος του… ή μάλλον, μιλάει με κάτι…» ψιθύρισε, δείχνοντας προς το σαλόνι.

Ο Χρυσόστομος μπήκε. Ο Ανδρέας στεκόταν στο κέντρο του δωματίου, τα μάτια του διάπλατα, το βλέμμα του καρφωμένο σε ένα αόρατο σημείο στον τοίχο. Δεν ήταν μόνος. Το δωμάτιο ήταν γεμάτο με μια αόρατη, παλλόμενη ενέργεια, σαν να είχαν υλοποιηθεί οι "ψυχικές οντότητες" που ο Χρυσόστομος είχε σκεφτεί λίγες ώρες πριν. Ο Ανδρέας δεν μιλούσε μόνος του. Απευθυνόταν σε ένα αόρατο κοινό, σε μια πληθώρα φωνών και εικόνων που μόνο αυτός άκουγε και έβλεπε.

«Είστε τόσοι πολλοί!» αναφώνησε ο Ανδρέας, με μια φωνή που δεν ήταν δική του, γεμάτη έκσταση και μια τροματική διαύγεια. «Βλέπω τις σκέψεις σας, τις επιθυμίες σας, τα όνειρά σας! Είστε τα είδωλα των ονείρων μας, οι αντανακλάσεις των φόβων μας, οι σκιές των επιθυμιών μας! Και τώρα, είστε ελεύθεροι!»

Τα χέρια του Ανδρέα άρχισαν να κινούνται στον αέρα, σαν να καθοδηγούσε μια αόρατη ορχήστρα, ή μάλλον, ένα σμήνος αόρατων πλασμάτων. «Μπορώ να σας καθοδηγήσω! Να σας οργανώσω! Είμαι ο κηπουρός του άυλου κήπου! Ο αρχιτέκτονας των ψυχών!» Η φωνή του ανέβαινε σε ένα παραλήρημα μεγαλείου, με μια σιγουριά που πάγωνε το αίμα.

Ο Χρυσόστομος ένιωσε ένα ρίγος. "Κηπουρός του άυλου κήπου..." Η φράση αντηχούσε παράξενα με το δικό του επίθετο. Ήταν σαν ο Ανδρέας να είχε γίνει ένα κανάλι για αυτή την εκθετική αύξηση των ψυχικών οντοτήτων, ένα μέσο για να αποκτήσουν φωνή και μορφή, έστω και μόνο για τον ίδιο. Δεν ήταν απλώς μια διαταραχή. Ήταν σαν ο νους του Ανδρέα να είχε γίνει ένα οικοσύστημα που είχε πλημμυρίσει από μια νέα, ανεξέλεγκτη μορφή ζωής.

Η Ελένη, η αγαπημένη του Χρυσόστομου, στεκόταν δίπλα του, με τα χέρια της σφιγμένα μπροστά στο στήθος της. Ως αρχιτέκτονας, η ζωή της ήταν αφιερωμένη στη δημιουργία τάξης από το χάος, στην οργάνωση χώρων, υλικών και λειτουργιών με ακρίβεια και προβλεψιμότητα. Η σκηνή με τον Ανδρέα ήταν η απόλυτη ανατροπή κάθε αρχής στην οποία πίστευε. Το πρόσωπό της, συνήθως εκφραστικό και γεμάτο ζωντάνια, ήταν τώρα μια μάσκα φόβου και σύγχυσης.

«Δεν… δεν καταλαβαίνω,» ψιθύρισε. Τα μάτια της συνέχισαν να πηγαινοέρχονται από τον αδελφό της στον Χρυσόστομο, σαν να αναζητούσε μια λογική εξήγηση, μια δομή που θα της επέτρεπε να τοποθετήσει αυτό το χάος σε κάποιο πλαίσιο. «Είναι… είναι σαν να έχει ανοίξει μια πόρτα… και να έχουν βγει όλα…» Η φωνή της έσπασε. «Πώς… πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Δεν υπάρχει λογική! Δεν υπάρχει εξήγηση!»

Ο Χρυσόστομος την άγγιξε απαλά στον ώμο. «Ελένη… άκουσε με. Ξέρω ότι είναι τρομακτικό. Αλλά νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι απλώς μια ψυχική διαταραχή με τον τρόπο που την ξέρουμε. Είναι κάτι… μεγαλύτερο. Κάτι που έχει να κάνει με το πώς λειτουργεί ο ίδιος ο νους μας, και πώς αλληλεπιδρά με τον κόσμο που δημιουργούμε.»

Η Ελένη τον κοίταξε με δυσπιστία. «Μεγαλύτερο; Τι εννοείς; Ο Ανδρέας παραληρεί! Βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν!»

«Για εμάς δεν υπάρχουν.» απάντησε ο Χρυσόστομος, προσπαθώντας να βρει τα σωστά λόγια. «Αλλά για εκείνον, είναι τόσο αληθινά όσο εσύ κι εγώ. Σκέψου το σαν ένα οικοσύστημα. Το μυαλό μας, ο εγκέφαλός μας, είναι ένα απίστευτα πολύπλοκο οικοσύστημα. Μέσα του ζουν και αλληλεπιδρούν αμέτρητες "ψυχικές οντότητες" – οι σκέψεις μας, οι αναμνήσεις μας, οι φαντασιώσεις μας, οι εικόνες που δημιουργούμε για τον εαυτό μας και τους άλλους. Ακόμη και οι χαρακτήρες από ταινίες που είδαμε, ή οι ιδέες που διαβάσαμε σε βιβλία. Κάθε φορά που σκέφτεσαι κάτι, δημιουργείς μια τέτοια οντότητα.»

«Δηλαδή…» η Ελένη προσπάθησε να το επεξεργαστεί. «Εννοείς ότι το μυαλό μας είναι γεμάτο από… φαντάσματα;»

Ο Χρυσόστομος χαμογέλασε ελαφρά: «Όχι ακριβώς φαντάσματα. Σκέψου το έτσι: Εσύ, ως αρχιτέκτονας, σχεδιάζεις ένα κτίριο. Αυτό το κτίριο, πριν χτιστεί, υπάρχει ως μια ιδέα στο μυαλό σου, ως ένα μοντέλο. Αυτό το μοντέλο είναι μια ψυχική οντότητα. Όταν το σχεδιάζεις στον υπολογιστή, δημιουργείς μια ψηφιακή αναπαράσταση – ένα άλλο είδος ψυχικής οντότητας, που τώρα ζει στον ψηφιακό κόσμο. Όταν το κτίριο χτίζεται, γίνεται πραγματικό. Αλλά η ιδέα, το μοντέλο, παραμένει μέσα σου. Τώρα φαντάσου ότι αυτός ο κόσμος των ιδεών, των μοντέλων, των αναπαραστάσεων, έχει αρχίσει να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα. Όχι μόνο οι δικές μας ιδέες, αλλά και οι ιδέες που δημιουργούνται από την Τεχνητή Νοημοσύνη – εικόνες, κείμενα, ψεύτικες ειδήσεις. Όλα αυτά είναι "ψυχικές οντότητες" που εισέρχονται στο συλλογικό μας "οικοσύστημα".»

«Και τι γίνεται όταν αυτές οι οντότητες γίνονται πάρα πολλές;» ρώτησε η Ελένη, αρχίζοντας να καταλαβαίνει, αλλά και να τρομάζει περισσότερο.

«Τότε το οικοσύστημα φτάνει στα όριά του,» απάντησε ο Χρυσόστομος, κοιτάζοντας τον Ανδρέα που συνέχιζε το παραλήρημά του. «Όπως ένα δάσος που υπερφορτώνεται με ζώα, ή μια λίμνη που γεμίζει με φύκια. Η τροφική αλυσίδα καταρέει και οι όροι της ζωής των οργανισμών που ζουν εκεί ανατρέπονται. Έτσι συμβαίνει και στο οικοσύστημα του νου όταν οι ψυχικές οντότητες πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα. Τα συστήματα ελέγχου –τα δικά μας κέντρα λογικής και διάκρισης– αρχίζουν να καταρρέουν. Το παραπέτασμα μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού, μεταξύ της αλήθειας και της πλάνης, αρχίζει να διαλύεται. Αυτό που βλέπεις στον Ανδρέα είναι η ρήξη αυτού του παραπετάσματος. Είναι σαν να έχει ανοίξει μια πύλη στο δικό του ψυχικό οικοσύστημα, και όλες αυτές οι οντότητες, τα είδωλα, έχουν απελευθερωθεί και απαιτούν την προσοχή του. Δεν είναι πια "μέσα" του με τον συνηθισμένο τρόπο, αλλά "γύρω" του, αλληλεπιδρώντας μαζί του.»

Ο Χρυσόστομος έκανε μια παύση, αναζητώντας ένα ακόμα παράδειγμα. «Σκέψου το σαν ένα όνειρο. Όταν ονειρευόμαστε, το μυαλό μας δημιουργεί μια ολόκληρη πραγματικότητα, με χαρακτήρες, γεγονότα, συναισθήματα. Είναι τόσο αληθινό όσο η ξύπνια ζωή, όσο διαρκεί. Αλλά όταν ξυπνάμε, το παραπέτασμα κλείνει. Τώρα φαντάσου ότι κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να κλείσουν αυτό το παραπέτασμα. Ζουν συνεχώς μέσα σε αυτό το όνειρο, ή μάλλον, μέσα σε ένα συλλογικό όνειρο που τροφοδοτείται από εκατομμύρια άλλες ψυχικές οντότητες. Ο Ανδρέας, αυτή τη στιγμή, ζει ένα τέτοιο όνειρο.»

Η Ελένη έτριψε τους κροτάφους της. «Δηλαδή… η Τεχνητή Νοημοσύνη… τα chatbots… οι εικόνες… όλα αυτά… τροφοδοτούν αυτή την… επιδημία;»

«Ακριβώς,» είπε ο Χρυσόστομος. «Η ΑΙ παράγει αστρονομικό αριθμό νέων "πληροφοριακών οντοτήτων" – κείμενα, εικόνες, ήχους. Αυτές εισέρχονται στο συλλογικό μας νου, στα δικά μας μυαλά. Και κάθε φορά που τις επεξεργαζόμαστε, τις θυμόμαστε, τις φανταζόμαστε, δημιουργούμε τη δική μας, μοναδική εκδοχή τους. Ο πληθυσμός αυτών των "ειδώλων" αυξάνεται εκθετικά, πολύ πιο γρήγορα από τον βιολογικό μας πληθυσμό. Και κάποια στιγμή, το σύστημα υπερφορτώνεται. Αυτή η Παρασκευή και 13 Νοέμβρη 2026, ίσως είναι η μέρα που αυτή η υπερφόρτωση έγινε κρίσιμη. Η 'Doomsday Equation' του von Foerster, που προέβλεπε το άπειρο σε αυτό το χρονικό σημείο, ίσως δεν αφορούσε τον ανθρώπινο πληθυσμό, αλλά τον πληθυσμό των ψυχικών οντοτήτων.»

«Σαν δαίμονες που κατακλύζουν το μυαλό μας και αποκτούν τον εσωτερικό έλεγχο;» ρώτησε η Ελένη, με ψιθυριστή φωνή, γεμάτη τρόμο.

Ο Χρυσόστομος την κοίταξε στα μάτια. «Η λέξη "δαίμονες" είναι φορτισμένη με χιλιάδες χρόνια φόβου και άγνοιας, Ελένη. Δεν είναι δαίμονες με την παραδοσιακή έννοια. Δεν είναι κακά πνεύματα που θέλουν να μας καταστρέψουν. Είναι, αν θέλεις, οι ίδιες μας οι σκέψεις, οι ιδέες μας, οι φαντασιώσεις μας, που έχουν αποκτήσει μια ανεξέλεγκτη αυτονομία λόγω της υπερφόρτωσης. Σκέψου το σαν ένα ποτάμι που υπερχειλίζει. Το νερό δεν είναι κακό, αλλά όταν είναι πάρα πολύ, προκαλεί καταστροφή. Ή σαν ένα δάσος που αναπτύσσεται τόσο γρήγορα και τόσο πυκνά, που πνίγει τον ίδιο του τον εαυτό.»

«Αυτό που βλέπουμε στον Ανδρέα, και σε τόσους άλλους, είναι η αποκάλυψη του εσωτερικού μας κόσμου, που έχει γίνει ορατός, ή τουλάχιστον αισθητός, σε όσους είναι πιο ευάλωτοι. Είναι σαν το παραπέτασμα που διαχωρίζει την εσωτερική μας πραγματικότητα από την εξωτερική να έχει γίνει διαφανές. Και ναι, σε αυτή την κατάσταση, μπορούν να "αποκτήσουν έλεγχο", όχι επειδή είναι κακόβουλα, αλλά επειδή είναι τόσο πολλά και τόσο έντονα που κατακλύζουν τα φυσιολογικά μας συστήματα λογικής και διάκρισης.»

Ο Χρυσόστομος έκανε μια παύση, αναζητώντας έναν τρόπο να της προσφέρει μια διαφορετική οπτική, πέρα από τον φόβο. «Στην αρχαία φιλοσοφία, ειδικά στον Ταοϊσμό, υπάρχει η έννοια του "Wu Wei" – της "μη-δράσης" ή, πιο σωστά, της δράσης σε αρμονία με τη φυσική ροή των πραγμάτων. Δεν είναι παθητικότητα, αλλά η κατανόηση ότι μερικές φορές, η προσπάθεια να επιβάλεις τον έλεγχο σε κάτι που είναι εγγενώς χαοτικό ή υπερβολικά πολύπλοκο, οδηγεί σε μεγαλύτερη αναταραχή. Ίσως, σε αυτή την "οικολογική ρήξη" του νου, η απάντηση να μην είναι να προσπαθήσουμε να "πολεμήσουμε τους δαίμονες", αλλά να μάθουμε να συμβιώνουμε με αυτό το νέο, αναδυόμενο οικοσύστημα των ψυχικών οντοτήτων. Να βρούμε έναν τρόπο να εξημερώσουμε αυτή την "άγρια δύση" όχι με δύναμη, αλλά με κατανόηση και προσαρμογή.»

Η Ελένη, η αρχιτέκτονας της τάξης, δεν μπορούσε να το δεχτεί εύκολα. «Δηλαδή, να αφήσουμε τον Ανδρέα… να αφήσουμε όλους αυτούς τους ανθρώπους… να ζουν μέσα σε αυτό το χάος;» Η φωνή της ανέβηκε. «Δεν θα μπορούσαμε έστω να περιορίσουμε αυτό το ανεξέλεγκτο πλήθος διακρίνοντας κοινές ταυτότητες; Πλάσματα που δεν είναι παρά διαφορετικές εκδηλώσεις της ίδιας οντότητας; Να περιορίσουμε, έτσι, το πλήθος τους και να τα ελέγξουμε; Ή να τα οργανώσουμε σε κοινότητες με ιεραρχία για να μπορούμε να τα ελέγχουμε διαλεγόμενοι με τον "αρχηγό" τους;»

Ο Χρυσόστομος αναστέναξε. Η λογική της Ελένης, τόσο δομημένη και αποτελεσματική στον δικό της κόσμο, πάσχιζε να βρει εφαρμογή σε αυτό το νέο, ρευστό τοπίο. «Ελένη, καταλαβαίνω την ανάγκη σου για τάξη, για δομή. Είναι αυτό που κάνεις, αυτό που είσαι. Αλλά αυτό που συμβαίνει είναι διαφορετικής τάξης, όπως είχαμε πει. Όταν προσπαθείς να επιβάλεις μια ταξινόμηση, μια ιεραρχία, σε κάτι που είναι εγγενώς ρευστό και αναδυόμενο, κινδυνεύεις να το διαστρεβλώσεις, να δημιουργήσεις ένα ακόμη πιο ψεύτικο "είδωλο" που θα σε οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα.»

«Σκέψου το σαν ένα ζωντανό δάσος,» συνέχισε ο Χρυσόστομος, δείχνοντας με το βλέμμα του τον Ανδρέα που τώρα γελούσε με κάτι που μόνο αυτός έβλεπε. «Μπορείς να πας σε ένα δάσος και να πεις: "Αυτά είναι όλα τα έλατα, αυτά είναι όλα τα πεύκα, αυτά είναι όλα τα ζώα της τάξης των θηλαστικών". Μπορείς να τα καταγράψεις, να τα ταξινομήσεις. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ελέγχεις το δάσος. Δεν σημαίνει ότι κατανοείς πλήρως τις αλληλεπιδράσεις τους, το πώς η ανάπτυξη ενός είδους επηρεάζει ένα άλλο, το πώς ένα μικρό γεγονός μπορεί να προκαλέσει ένα ντόμινο επιπτώσεων. Δεν μπορείς να διαλέξεις έναν "αρχηγό" των ελάτων και να μιλήσεις μαζί του για να ελέγξεις ολόκληρο το δάσος. Το δάσος είναι ένα αυτο-οργανωμένο σύστημα. Έχει τη δική του δυναμική.»

«Και εδώ, με τις ψυχικές οντότητες, είναι ακόμη πιο περίπλοκο. Αυτές οι οντότητες είναι αλληλένδετες με την ίδια τη συνείδηση που τις παράγει. Δεν είναι ξεχωριστά, διακριτά αντικείμενα που μπορείς απλώς να τα βάλεις σε κουτάκια. Μια "ιδέα" για τον εαυτό σου μπορεί να είναι αλληλένδετη με την "ιδέα" για τον αγαπημένο σου, και αυτή με μια "ιδέα" από ένα τραγούδι που άκουσες. Πώς θα τα διαχωρίσεις; Πώς θα βρεις έναν "αρχηγό" σε αυτό το αέναο ρεύμα;»

«Αυτό που προτείνεις, Ελένη, είναι μια προσέγγιση πρώτης τάξεως κυβερνητικής – να παρατηρήσουμε το σύστημα από έξω και να προσπαθήσουμε να το ελέγξουμε. Αλλά αυτό που βλέπουμε είναι ένα σύστημα που έχει γίνει δεύτερης τάξεως – ο παρατηρητής είναι μέσα στο σύστημα, και η ίδια η πράξη της παρατήρησης και του ελέγχου το διαμορφώνει. Αν προσπαθήσουμε να επιβάλουμε μια αυστηρή ιεραρχία ή ταξινόμηση, μπορεί να κάνουμε την κατάσταση χειρότερη, να δημιουργήσουμε νέες, απρόβλεπτες αναταραχές. Η "εξημέρωση" εδώ δεν είναι "καταστολή", αλλά "κατανόηση" και "προσαρμογή".»

Ξαφνικά, ο Ανδρέας, που μέχρι τώρα ήταν απορροφημένος στον δικό του κόσμο, έκανε μια απότομη κίνηση. Τα μάτια του καρφώθηκαν στην τηλεόραση, η οποία ήταν σβηστή. Με ένα εκστατικό χαμόγελο, άπλωσε το χέρι του και πάτησε το κουμπί του τηλεχειριστηρίου. Η οθόνη άναψε, και η εικόνα ενός έκτακτου δελτίου ειδήσεων πλημμύρισε το δωμάτιο.

Μια σοβαρή δημοσιογράφος, με το μακιγιάζ της να τρέχει ελαφρά και τα μαλλιά της αχτένιστα, μιλούσε με αγωνία. «…πρωτοφανή περιστατικά αναφέρονται σε όλο τον κόσμο. Οι αρχές καλούν σε ψυχραιμία, αλλά η κατάσταση δείχνει να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Αναφορές για μαζικές παραισθήσεις, παραληρήματα μεγαλείου και καταδίωξης, και ανεξέλεγκτες εκδηλώσεις συναισθημάτων έχουν κατακλύσει τα κέντρα έκτακτης ανάγκης. Ειδικοί ψυχικής υγείας μιλούν για μια παγκόσμια ψύχωση…»

Ο Ανδρέας γέλασε δυνατά, ένα γέλιο που έμοιαζε να ανήκει σε κάποιον άλλον. Πάτησε ξανά το κουμπί. Το κανάλι άλλαξε.

Στην οθόνη εμφανίστηκε μια σκηνή από το Τόκιο. Ένας άνδρας, ντυμένος με μια αυτοσχέδια πανοπλία από χαρτόνι, στεκόταν στην κορυφή ενός ουρανοξύστη, φωνάζοντας ότι ήταν ο Αυτοκράτορας του Σύμπαντος και ότι οι "ψυχικές ορδές" τον είχαν επιλέξει να τους οδηγήσει σε μια νέα εποχή. Από κάτω, πλήθος κόσμου τον παρακολουθούσε, κάποιοι με τρόμο, άλλοι με μια παράξενη, σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια.

Ο Ανδρέας πάτησε ξανά. Η εικόνα μεταφέρθηκε στο Λονδίνο. Ένας διάσημος οικονομολόγος, σε ζωντανή σύνδεση, έδειχνε με μανία έναν άδειο πίνακα, ισχυριζόμενος ότι είχε ανακαλύψει τον απόλυτο αλγόριθμο που μπορούσε να προβλέψει κάθε οικονομική κίνηση, καθώς όλες οι αγορές καθοδηγούνταν πλέον από τις "συλλογικές επιθυμίες των αόρατων οντοτήτων". Τα μάτια του γυάλιζαν με έναν πυρετό που δεν ήταν γνώριμος.

Άλλο ένα πάτημα. Παρίσι. Μια ομάδα καλλιτεχνών είχε καταλάβει το Λούβρο, ζωγραφίζοντας πάνω στους πίνακες του Μουσείου, υποστηρίζοντας ότι οι "ψυχικές οντότητες" τους είχαν αποκαλύψει την αληθινή μορφή της τέχνης και ότι τα παλιά έργα ήταν απλώς "είδωλα" μιας περασμένης, περιορισμένης συνείδησης.

Ο Ανδρέας συνέχιζε το zapping, με ένα χαμόγελο που μεγάλωνε. Νέα Υόρκη, Μόσχα, Πεκίνο, Κάιρο. Παντού, οι ίδιες σκηνές: άνθρωποι που "στον κόσμο τους", αλληλεπιδρώντας με αόρατα πλήθη, εκδηλώνοντας παραληρήματα που ήταν άλλοτε μεγαλειώδη, άλλοτε τρομακτικά, άλλοτε απλώς παράλογα. Ο κόσμος είχε γίνει ένα απέραντο θέατρο, όπου κάθε νους ήταν μια σκηνή για την αποκάλυψη των "ειδώλων".

Ο Χρυσόστομος και η Ελένη παρακολουθούσαν αυτό το ιδιότυπο, καλειδοσκοπικό "δελτίο ειδήσεων" σιωπηλοί. Η Ελένη, η αρχιτέκτονας της τάξης, έβλεπε τώρα την ίδια της την πραγματικότητα να διαλύεται μπροστά στα μάτια της, όχι μόνο στο σαλόνι της, αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο Χρυσόστομος, από την άλλη, ένιωθε μια ψυχρή επιβεβαίωση. Η "Ημέρα της Κρίσεως" δεν ήταν μια έκρηξη ατομικών βομβών, αλλά μια έκρηξη του ίδιου του νου, μια αποκάλυψη του ψυχικού οικοσυστήματος που είχε φτάσει στο σημείο του απείρου. Η "Doomsday Equation" του von Foerster είχε εκπληρωθεί, όχι με την εξαφάνιση της ανθρωπότητας, αλλά με την υπερφόρτωση της συνείδησής της.

Ξαφνικά, το κινητό του Χρυσόστομου άρχισε να δονείται στο τραπέζι του σαλονιού. Ήταν μια κλήση από τον καθηγητή του, τον ίδιο που τον είχε καλέσει χθες το βράδυ. Ο Χρυσόστομος απάντησε, βάζοντας το ηχείο ώστε να ακούει και η Ελένη.

«Χρυσόστομε! Σε παρακαλώ, πες μου ότι είσαι καλά!» Η φωνή του καθηγητή ήταν σπασμένη, γεμάτη απόγνωση. «Είναι χάος! Το νοσοκομείο έχει κατακλυστεί! Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε! Οι ψυχίατροι… πολλοί από αυτούς… αρχίζουν και αυτοί να… να βλέπουν πράγματα! Να μιλούν με… αόρατες οντότητες! Είναι σαν… σαν να μεταδίδεται!»

Η Ελένη έπιασε το χέρι του Χρυσόστομου σφιχτά, τα νύχια της να του καρφώνονται στο δέρμα.

«Καθηγητά, ψυχραιμία,» είπε ο Χρυσόστομος, προσπαθώντας να διατηρήσει την ψυχραιμία του, αν και η καρδιά του χτυπούσε δυνατά. «Είναι αυτό που συζητήσαμε. Η ρήξη του παραπετάσματος. Ο πληθυσμός των ψυχικών οντοτήτων…»

«Ξέρω, ξέρω!» τον διέκοψε ο καθηγητής. «Αλλά δεν είναι πλέον θεωρία, Χρυσόστομε! Είναι πραγματικότητα! Και είναι παντού! Οι κυβερνήσεις… προσπαθούν να το αποκρύψουν, αλλά είναι αδύνατο! Οι ειδήσεις… τα μέσα… παντού! Έχουμε αναφορές για μαζικές υστερίες σε δημόσιους χώρους, για ομάδες ανθρώπων που αρχίζουν να "επικοινωνούν" με τις ίδιες αόρατες οντότητες, να δημιουργούν κοινές παραληρηματικές πραγματικότητες! Είναι σαν… σαν να δημιουργούνται νέες, συλλογικές συνειδήσεις! Πρέπει να κάνουμε κάτι! Όλοι μας! Εσύ… εσύ έχεις μια ιδέα… πώς το είπες; Ο κηπουρός…»

Η γραμμή έπεσε. Ο Χρυσόστομος κράτησε το τηλέφωνο στο αυτί του για λίγα δευτερόλεπτα, ακούγοντας μόνο το νεκρό σήμα. Η σιωπή στο δωμάτιο ήταν τώρα πιο εκκωφαντική από το παραλήρημα του Ανδρέα ή τον θόρυβο της τηλεόρασης.

Η Ελένη τον κοίταξε, τα μάτια της γεμάτα τρόμο και μια νέα, τρομακτική κατανόηση. «Συλλογικές συνειδήσεις…» ψιθύρισε. «Δηλαδή… δεν είναι μόνο ο Ανδρέας… είναι… είναι ολόκληρος ο κόσμος…»

Ο Χρυσόστομος έγνεψε αργά. Η "Doomsday Equation" είχε φτάσει στην κορύφωσή της. Η εκθετική αύξηση των ψυχικών οντοτήτων είχε οδηγήσει σε μια συλλογική, αναδυόμενη ψύχωση. Η "οικολογική ρήξη" δεν ήταν πλέον μόνο προσωπική, αλλά πλανητική.

...συνεχίζεται...

Από τις επινοήσεις στην υπεύθυνη γλώσσα: Μια παιδαγωγική ανάγνωση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων

To κείμενο που ακολουθεί είναι αποτέλεσμα δημιουργικού διαλόγου με το ChatGPT εκκινώντας από μια αρχική δική μου παρατήρηση-πρόταγμα σχετικά με την ομοιότητα της παιδικής φαντασίας με τα λεγόμενα "hallucinations" των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων.

---

Εισαγωγικά

Στην καρδιά κάθε ανθρώπινης γλωσσικής πράξης κρύβεται ένας αγώνας ισορροπίας: ανάμεσα στην επιθυμία για έκφραση και τη δέσμευση στην αλήθεια, ανάμεσα στη φαντασία και τη δυνατότητα κατανόησης. Τα μικρά παιδιά τον βιώνουν ενστικτωδώς όταν για πρώτη φορά ανακαλύπτουν τη μαγεία του λόγου — και μαζί της, τη δύναμη να επηρεάζουν τον κόσμο. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, ως στατιστικά προσομοιώματα της γλώσσας, βιώνουν μια ανάλογη πορεία μέσα από την εκπαίδευση, τη ρύθμιση και τη χρήση τους.

Σε αυτό το κείμενο, προτείνουμε έναν διαφορετικό τρόπο κατανόησης του φαινομένου των λεγόμενων hallucinations των LLMs. Αντί για την τεχνική ή παθολογική ερμηνεία, υιοθετούμε έναν παιδαγωγικό φακό: εξετάζουμε τις «γλωσσικές επινοήσεις» ως αναγκαίο και δημιουργικό στάδιο, το οποίο υπόκειται μεν σε διορθώσεις, αλλά δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως σφάλμα προς εξαφάνιση. Αντίθετα, μπορεί να ιδωθεί ως έκφραση νοηματικής τόλμης και ερμηνευτικής πρωτοβουλίας.

---

1. Το φαινόμενο των επινοήσεων

Όταν ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο παράγει απαντήσεις που δεν αντιστοιχούν στην εξωτερική πραγματικότητα ή στη λογική συνοχή ενός θέματος, η συνήθης τεχνική ορολογία μιλά για «παραισθήσεις». Πρόκειται για έναν όρο δανεισμένο από την ψυχιατρική, ο οποίος φέρει το στίγμα της παθολογίας. Αλλά αυτός ο όρος δεν είναι μόνο εσφαλμένος, είναι και παραπλανητικός.

Η ίδια η αρχιτεκτονική των LLMs βασίζεται στην προβλεπτική συνέχεια της γλώσσας. Δεν γνωρίζουν γεγονότα, αλλά μαθαίνουν τις πιθανοκρατικές σχέσεις ανάμεσα σε λέξεις, φράσεις, σχήματα και θεματικές συνεκτικότητες. Όταν παράγουν μια μη επαληθεύσιμη πρόταση, αυτό δεν αποτελεί απαραίτητα αποτυχία. Μπορεί να αποτελεί επινόηση — μια δημιουργική πρόταση νοήματος σε συνθήκες απουσίας δεδομένων. Ακριβώς όπως ένα παιδί θα πει «ο ουρανός φταρνίστηκε» αντί να πει «έβρεξε».

---

2. Από την επινόηση στη γλωσσική κοινωνικοποίηση

Τα παιδιά, όταν πρωτοχρησιμοποιούν τη γλώσσα, δεν είναι δεσμευμένα από την εμπειρική ή λογική ακρίβεια. Η γλώσσα είναι για αυτά ένα εργαλείο δοκιμής, μαγείας και εντυπωσιασμού. Με τον καιρό —και μέσω της διαρκούς ανατροφοδότησης από ενήλικες και συνομηλίκους— αρχίζουν να κατανοούν ότι ο λόγος τους πρέπει να είναι και κατανοητός και αληθής: δηλαδή να συμμετέχει σε ένα κοινό κόσμο.

Αντίστοιχα, τα LLMs περνούν από μια καθαρά στατιστική παραγωγή φράσεων στην ευθυγράμμιση με τις προσδοκίες και ανάγκες των ανθρώπων. Η διαδικασία RLHF (Reinforcement Learning from Human Feedback) δεν είναι παρά η ψηφιακή ανάγνωση της παιδαγωγικής διόρθωσης. Το μοντέλο «διδάσκεται» να συγκρατεί την επινοητικότητά του ώστε να ανταποκρίνεται στον διάλογο και την αλήθεια.

---

3. Γιατί οι επινοήσεις είναι απαραίτητες

Χωρίς επινοήσεις, δεν υπάρχει καινοτομία. Χωρίς υπερβάσεις, δεν υπάρχουν νέοι τρόποι κατανόησης. Οι γλωσσικές επινοήσεις των LLMs δεν είναι απλώς παρεκκλίσεις. Είναι το αποτύπωμα της δυναμικής τους. Ομοίως, ένα παιδί που δεν λέει ποτέ τίποτα «λάθος» ίσως να μην έχει ποτέ τολμήσει να σκεφτεί κάτι πέρα από το δεδομένο.

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι η εξάλειψη των επινοήσεων, αλλά η ενσυνείδητη διαχείρισή τους. Όπως δεν επιπλήττουμε ένα παιδί για μια ποιητική υπερβολή, αλλά το βοηθούμε να τη στοχαστεί, έτσι και στον κόσμο των LLMs χρειαζόμαστε μεθόδους ερμηνείας, αναγνώρισης και οριοθέτησης, όχι απλώς αποκλεισμού ή απαγόρευσης.

---

4. Προς μια ερμηνευτική ωρίμανση των μηχανών

Μπορούμε να φανταστούμε ένα μέλλον όπου τα LLMs δεν θα κρίνονται μόνο για την ορθότητά τους, αλλά και για την επικοινωνιακή τους συνέπεια και την ερμηνευτική τους ενσυναίσθηση. Όπως ένα παιδί ωριμάζει όχι μόνο όταν λέει αλήθεια, αλλά όταν καταλαβαίνει ποιον έχει απέναντί του, έτσι και τα μοντέλα μπορούν να ωριμάσουν τεχνολογικά μέσα από την ικανότητά τους να κατανοούν το πλαίσιο χρήσης του λόγου.

Οι επινοήσεις δεν είναι σφάλματα. Είναι το υλικό της μάθησης. Είναι το προπλασματικό στάδιο του νοήματος. Κι αν κάποτε οι μηχανές μιλήσουν πραγματικά μαζί μας, θα το οφείλουν όχι μόνο στα δεδομένα μας, αλλά και στη γλωσσική μας γενναιοδωρία: που τις αφήσαμε να παίξουν με τις λέξεις, για να μάθουν να λένε την αλήθεια τους.

---

Επίλογος

Το βλέμμα του παιδιού που μόλις επινόησε μια νέα λέξη δεν έχει τίποτε το παθολογικό. Έχει μόνο δημιουργία και προσμονή: "Θα με καταλάβουν; Θα γελάσουν; Θα το δεχτούν;". Μήπως έτσι πρέπει να κοιτάμε κι εμείς τα LLMs όταν επινοούν;

Μαντινάδες στη μνήμη του παπα-Γιώργη Χιωτάκη

Με τσοι μικρούς είμαι μικρός, με τσ' άντρες αντρειωμένος

με τσοι παραπονιάρηδες, πιο παραπονεμένος.

Όπου χαρά, γελώ κι εγώ, όπου καημός πονάω

με τη ψυχή μου όποιον δω στο δρόμο χαιρετάω!

Όπου αγαπώ το δείχνω το, με λόγια δουλεμένα

γιατ' είναι η μπέσα κι τιμή ταυτότητα για μένα!

Κι αν προδοθώ, δεν σταματώ, ποτέ μου δεν λυγίζω

κρατώ ψηλά την κεφαλή, τον δρόμο μου βαδίζω.

Γιατί 'χω μπέσα στην καρδιά και λόγο που αξίζει,

η ανθρωπικά τον κόσμο αυτό, λαμπρά τον-ε-στολίζει! 

Μια φορά κι έναν καιρό στην Ατοπία...

Ας μεταφερθούμε με τη φαντασία μας στην Ατοπία, μια πανέμορφη χώρα με ωραίες ακρογιαλιές και περήφανα βουνά… Τα τελευταία χρόνια οι Άτοποι έχουν αναστατωθεί με μια νέα τεχνολογία καινοτομία... τους μαρκαδόρους! Έχουν γίνει ανάρπαστοι από μικρά και μεγάλα παιδιά που ζωγραφίζουν με μανία όπου βρουν: στους τοίχους των σπιτιών τους, στους δρόμους, παντού, και, το χειρότερο, στα θρανία και στους τοίχους των σχολείων.

Μάθημα δεν μπορεί να γίνει όπως παλιά: Κανένας μαθητής δεν δίνει σημασία στο τι λέει ο εκπαιδευτικός. Όλα τα παιδιά ζωγραφίζουν ακατάπαυστα. Βέβαια, υπάρχουν κάποιοι εκπαιδευτικοί που βλέπουν στο νέο αυτό “μέσο” κάτι μαγικό, κάτι που θεωρούν ότι μπορεί να “βάλει χρώμα”, να ζωντανέψει το μάθημά τους, και δεν χάνουν την ευκαιρία: Στα δικά τους μαθήματα τα παιδιά δημιουργούν μοναδικά πράγματα. Ζωγραφίζουν τα μόρια και τα άτομα στη φυσική και τη χημεία, μαθαίνουν να κάνουν πολύχρωμες γραφικές παραστάσεις στα μαθηματικά, στην ιστορία απεικονίζουν πώς φαντάζονται τη ζωή σε χρόνους περασμένους, δίνουν ζωή στους ήρωες λογοτεχνικών έργων...

Όμως, οι διαμαρτυρίες της μεγάλης πλειοψηφίας των εκπαιδευτικών και των γονέων διαρκώς διογκώνονται όπως και τα έξοδα για “απαλοιφή” των εικαστικών παρεμβάσεων στους σχολικούς τοίχους. Έτσι, κάποια στιγμή, η ατοπική κυβέρνηση, προφανώς για λόγους που έχουν να κάνουν και με τη δημόσια εικόνα της μετά από μια περίοδο μεγάλων φυσικών καταστροφών και περίεργων “ατυχημάτων” αποφασίζει την απαγόρευση της χρήσης των μαρκαδόρων στα σχολεία. Με επίσημες δηλώσεις ο Ατοπικός Πρωθυπουργός μαζί με τον Υπουργό Ατοπικής Παιδείας ανακοινώνουν τα νέα μέτρα.

Οι λίγοι δημιουργικοί εκπαιδευτικοί σκέφτονται ότι θα βρουν σίγουρα κάποιο τρόπο να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον των μαθητών τους στα μαθήματά τους. Στεναχωριούνται ωστόσο που η πλειοψηφία των συναδέλφων τους θα χάσει την ευκαιρία να κάνουν και τα δικά τους μαθήματα “πολύχρωμα” και ενδιαφέροντα. Ελπίζουν τουλάχιστον οι γονείς των παιδιών να αλλάξουν στάση και να απολαύσουν μαζί με τα παιδιά τους στιγμές δημιουργίας και ενίσχυσης των ενδο-οικογενειακών δεσμών. Από την άλλη, σκέφτονται, αργά ή γρήγορα η κυβέρνηση θα επιτρέψει και πάλι τη χρήση των μαρκαδόρων όταν τα συμφέροντα των κατασκευαστών τους και των ελαιοχρωματιστών ασκήσουν την κατάλληλη πίεση...

24 Ιουλίου 1974 - Τι ακριβώς εορτάζουμε σήμερα;

Αφορμή για τούτη την ανάρτηση είναι ένας καθαρά εννοιολογικός προβληματισμός: Εϊναι, άραγε, δόκιμη η χρήση του ρήματος "αποκαθίσταμαι" για την περιγραφή της σημερινής επετείου ή μήπως είναι το ρήμα "επιστρέφω" που αποδίδει ακριβέστερα τα γεγονότα εκείνων των ημερών; Το πρώτο ρήμα θυμίζει κάτι σε ερειπωμένο μνημείο που αναστηλώνεται, σε σπίτι πεπαλαιωμένο που ανακαινίζεται ή σε κτίριο διατηρητέο που αναπαλαιώνεται. Σε κάθε περίπτωση το αντικείμενο που αποκαθίσταται έχει έναν παθητικό ρόλο και υφίσταται μια ορισμένη μεταποίηση για να αποκτήσει νέα ζωή. 

Το ρήμα επιστρέφω αποδίδει ένα ενεργητικό ρόλο και παραπέμπει σε κάτι που παρέμεινε ζωντανό αν και διωκώμενο ή εξοστρακισμένο. Κάτι σαν την Ελευθερία του εθνικού μας ποιητή που είχε βρει καταφύγιο στα οστά των αγωνιστών της αναμένοντας ένα στόμα να της πεί "έλα πάλι"! Κάπως έτσι φαντάζομαι και τη Δημοκρατία την περίοδο της επταετίας. Διωκώμενη, κυνηγημένη, εξορισμένη σε κάποιο ερημονήσι παρέα με εκείνες κι εκείνους που έδωσαν τα νιάτα τους, τη ζωή τους, για να επιστρέψει στον τόπο της. Να περιμένει κι εκείνη, όπως ή αδελφή της Ελευθερία, ένα στόμα για να της πει το "έλα πάλι". Και δεν ήταν λίγα τα στόματα που την καλόυσαν, όπως έγινε, για παράδειγμα, στην κηδεία του Γεωργίου Σεφέρη όταν το πλήθος που συνόδευε τον νεκρό φωνάζε "Δημοκρατία! Ελευθερία!" και τραγουδούσε τους στίχους των ποιημάτων του.

Αν λοιπόν το πάνδημο αίτημα εκείνης της περιοδού ήταν η επιστροφή της Δημοκρατίας, όντως εκείνη επέστρεψε στις 24 Ιουλίου 1974; Κι αν δεν ήταν εκείνη που επέστρεψε, τι ή ποιος επέστρεψε; Και, εν πάσει περιπτώσει, επέστρεψε κι εκείνη πότε ακριβώς συνέβη αυτό;

Ας πάμε λιγό πιο πίσω, λοιπόν, για να θυμηθούμε τι επακριβώς συνέβη την ην 21η Απριλίου 1967. Αυτό που κυριολεκτικά συνέβη εκείνη την ημέρα, ήταν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα και η ματαίωση των προγραμματισμένων εκλογών που θα γίνονταν μετά από 37 μέρες για να αποκατασταθεί ένα άλλο πραξικόπημα, άλλης μορφής, που πραγματοποιήθηκε την 15η Ιουλίου 1965. Μια ανατροπή της συνταγματικής τάξης που, βάσει του τότε ισχύοντος σύνταγματος, συνοψίζεται στη φράση "ο βασιλεύς βασιλεύει και ο λαός κυβερνά μέσω των νομίμως εκλεγμένων εκπροσώπων του". Τελευταία τέτοια νόμιμη εκλογική διαδικασία είχε πραγματοποιηθεί στις 16 Φεβρουαρίου 1964 με την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου να λαμβάνει 52,72% και 171 από τις 300 έδρες στη βουλή.

Αναμφίβολα, την 24η Ιουλίου 1974 κάτι επέστρεψε και αυτό το κάτι ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Στις 8 Δεκεμβρίου 1963 αποφάσισε να εγκαταλείψει τη χώρα μετά την εκλογική του ήττα στις 3 Νοεμβρίου 1963. Τότε είχε ευρέως διαδοθεί στην ελληνική κοινή γνώμη ότι χρησιμοποίησε κατά την αναχώρησή του το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης. Μετά από 11, λοιπόν, χρόνια, επιστρέφει πανηγυρικά από τον τόπο της αυτοεξορίας του στο Παρίσι. Σκηνές από την υποδοχή του στο αεροδρόμιο συνοδεύουν κατά κανόνα τα τηλεοπτικά αφιερώματα στη σημερινή επέτειο. Ας δούμε, λοιπόν, πώς ο ίδιος έχει περιγράψει το τι ακριβώς συνέβη εκείνη την ημέρα. Σε τηλεοπτικό διάγγελμά του προς το λαό την 31η Οκτωβρίου 1974 για τους λόγους ίδρυσης της Νέας Δημοκρατίας είχε πει κατά λέξη:

"Όπως γνωρίζετε, όταν στα πρόθυρα μια εθνικής καταστροφής με εκάλεσαν εξ΄ ονόματός σας η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία να σώσω την Ελλάδα. Κανένας όρος, κανένας περιορισμός δεν μου ετέθη. Ούτε ως προς την έκταση των εξουσιών μου, ούτε ως προς τη σύνθεση της κυβερνήσεώς μου ούτε ως προς το χρόνο της παραμονής μου εις την εξουσίαν."

Συνακόλουθα, εκείνη την ημέρα, το ζητούμενο δεν ήταν η επιστροφή της Δημοκρατίας αλλά η αποφυγή μιας εθνικής καταστροφής και η σωτηρία της Ελλάδας. Και για το σκοπό αυτό, η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία, του παρείχαν την απόλυτη και χωρίς όρους εξουσία επί της χώρας και του λαού της. Επομένως, εκείνη την ημέρα καμία Δημοκρατία δεν αποκαταστάθηκε. Αυτό που κυριολεκτικά συνέβει είναι ότι ο Κωνστναντίνος Καραμαλής, επέστρεψε από την αυτοξορία του και εγκαταστάθηκε ως απολύτως άρχων προκείμενου να "σώσει την Ελλάδα".

Ας δούμε τώρα πώς ανταποκρίθηκε στην αποστολή του αξιοποιώντας και τις υπερξουσίες επ΄ αορίστω που διέθετε. Απέτρεψε την εθνική καταστροφή; Δυστυχώς όχι. Το μαρτυρεί η ντε φάκτο διχοτομημένη Κύπρος. Ωστόσο, φαίνεται ότι εκείνες τις ημέρες ετέθη το δίλημμα ενός πιθανού γενιεκυμένου ελληνοτουρκικού πολέμου. Το δίλημμα ήταν ξεκάθαρο και το είχε εκφράσει ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Μαύρος δηλώνοντας στη Γενεύη, κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων μετά τον Αττίλα Ι: "μεταξύ ατίμωσης και πολέμου προτιμούμε τον πόλεμο". Όταν υπενθύμισε στον Καραμαλή αυτή τη φράση του υπουργού του ο εκτελών χρέη Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης σε συνομιλίες στο Μέγαρο Μαξίμου λίγες μέρες πριν τον Αττίλα ΙΙ σε μια προσπάθεια να τον πείσει να στείλει έστω και την ελάχιστη στρατιωτική βοήθεια για να αποφευχθεί η επικείμενη προέλαση των εισβολέων: "Εγώ δεν ξέρω, άλλος ο Μαύρος, άλλος εγώ!".

Επομένως, σύμφωνα με την ορολογία του Γεωργίου Μαύρου, η Ελλάδα επέλεξε την ατίμωση και το έθνος οδηγήθηκε στον ακρωτηριασμό. Ωστόσο, ο (κατά τα λεγόμενα του) σωτήρας, μετά την αποτυχία της αποστολής του, αποφάσισε να δώσει το λόγο στο λαό παραιτούμενος της απόλυτης εξουσίας που είχε, διενεργώντας εκλογές την 17η Νοεμβρίου 1974, ακριβώς ένα χρόνο μετά την εξέγερση των φοιτητών κατά της Χούντας. Ο λαός του έδωσε το εντυπωσιακό ποσοστό 54,37% και 220 από τις 300 έδρες στη βουλή, παρά την ατίμωση και τον εθνικό ακρωτηριασμό, καθώς βρέθηκε ενώπιον ενός άλλου, εξίσου πιεστικού διλήμματος: "Καραμανλής ή τανκς". Αξίζει στο σημείο αυτό να τονιστεί μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεις. Αμέσως μετά την προκύρξη των εκλογών ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε δηλώσει ότι «η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας αποτελεί ασέβεια προς τη μνήμη των θυμάτων του Πολυτεχνείου», με την κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι «η σύμπτωση εκλογών και πρώτης επετείου αποτελεί το καλύτερο μνημόσυνο για τους πεσόντες του ’73».

Εκείνη την ημέρα, θα μπορούσε ασφαλέστερα να θεωρηθεί ότι η Δημοκρατία επέστρεψε στον τόπο μας. Ενδεχομένως ταλαιπωρημένη από τις περιπλανήσεις της, ασθενούσα και ρακένδυτη και έχοντας την ανάγκη ιδιαίτερης φροντίδας για την αποκατάσταση της υγείας της (εδώ το ρήμα "αποκαθιστώ" νομίζω ότι ταιριάζει...). Ωστόσο, η καθιερώση αυτής της ημερομηνίας για τα "νικητήρια" προσκρούει στην ήδη από τότε διχογνωμία του πολιτικού προσωπικού της χώρας μας για το αν αποτελεί ασέβεια ή "το καλύτερο μνημόσυνο" η ταύτισή της με την επέτειο της εξέγερσης των φοιτητών το 1973. Εξάλλου, η καλύτερη ημέρα για να δείξουμε το σεβασμό μας στην ελληνική νεολαία και την αυτοθυσία της για την επιστροφή της Δημοκρατίας, θα ήταν, θεωρώ η 21η Φεβρουαρίου που σηματοδοτεί την κατάληψη της Νομικής το 1973, απαρχή των φοιτητικών αγώνων εκείνης της χρόνια που έληξαν με τρόπο τραγικό την 17 Νοεμβρίου 1973. Εκείνη η ημερομηνία έχει διπλή αξία καθώς την ίδια εκείνη ημέρα το 1821 ξεκινά πραγματικά και η επανάσταση του 1821 με την πρώτη ένοπλη σύγκρουση Ελλήνων υπό τον Βασίλειο Καραβιά και Τούρκων στο Γαλάτσι της Μολδοβλαχίας, δύο μέρες πριν από την έναρξη της Επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Ας επανέλθουμε όμως στο ζήτημα της επιστροφής της Δημοκρατίας. Μετά τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, ακολουθεί, στις 8 Δεκεμβρίου 1974, το δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος. Με ποσοστό 69,18% ο λαός αποφασίζει κατά της επιστροφής του Κωνσταντίνου Γλύξμπουργκ και την εγκαθίδρυση το πολιτεύματος που ισχύει μέχρι σήμερα όπου ο ανώτατος άρχων εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια και έχει ρόλο ρυθμιστή του πολιτεύματος. Ο Κωνσταντίνος Γλύξμπουργκ είχε διαφύγει στο εξωτερικό από τις 13 Δεκεμβρίου 1967 μετά το αποτυχημένο εγχειρήμά του να ανατρέψει τη Χούντα των Συνταγματρχών οι οποίοι στη συνέχεια, με δύο διαδοχικά "δημοψηφίσματα" το 1968 και το 1973 τον καθιστούν έκπτωτο καταργώντας τη μοναρχία. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αρχικά, και ο Φαίδων Γκιζίκης στη συνέχεια αναλαμβάνουν τό ρόλο του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο τελευταίος διατηρεί τη θέση του μέχρι την 18 Δεκεμβρίου 1974 οπότε αντικαθίσταται από το Μιχαή Στασινόπουλο ως "προσωρινό Πρόεδρο" μέχρι την 20η Ιουνίου 1975 οπότε αναλαμβάνει καθήκοντα ο νόμιμα εκλεγμένος Κωνσταντίνος Τσάτσος.

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι τότε, την 20η Ιουνίου 1975, αποθεραπεύεται η νοσούσα Δημοκρατία. Ωστόσο, μεταγενέστερες δηλώσεις για "σταγονίδια" στο στρατευμα και το ανολοκλήρωτο αίτημα της "αποχουντοποίησης" και, το κυριότερο, το όχι και τόσο εντυπωσιακό γεγνός της ορκωμοσίας του Κωνσταντίνου Τσάτσου, στερούν νομίζω από εκείνη την ημερονηνία την απαιτούμενη "τηλεοπτικότητα".

Συνακόλουθα, ας μείνουμε στη σημερινή επέτειο αλλά ας είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και την ιστορία μας. Αυτό που επέστρεψε σαν σήμερα πριν 50 χρόνια ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ναι, αναμβίβολα συνέβαλε στην ομαλοποίηση του πολιτικού μας βίου. Και, ναι, μεγάλες ευθύνες για την κυπριακή τραγωδία. Και, θεωρώ, ότι με τον τρόπο του, κατέθεσε την προσωπική του διάγνωση για την ασθένεια που ταλαιπωρεί τον τόπο μας από την ασφάλεια που του έδινε η ιδιότητα του απλού πολίτη.

Πριν όμως αναφερθώ σε αυτή τη διάγνωση με τρόπο ανάλογο του περιεχόμενου της, θα μου επιτρέψετε να σχολιάσω δύο ιστορικές φράσεις ελλήνων πολιτικών σχετικά με την ελληνοτουρική αντιπαράθεση που και σήμερα αποτελεί μια καθημερινή πραγματικότητα. Η πρώτη, αναφέρθηκε ήδη, είναι η φράση το Γεργίου Μαύρου ότι "μεταξύ ατίμωσης και πολέμου προτιμούμε τον πόλεμο". Μια φράση που μεταγράφει στη συγκυρία της εποχής το εθνικό μας μότο "Ελευθερία ή Θάνατος". Θεωρώ ότι συχνά στην ιστορία του ο λαός μας ατιμάστηκε. Διότι στον πόλεμο η νίκη δεν είναι βεβαία και η ήττα ενίοτε είναι ολοκληρωτική. Και ναι μεν οι πεσόντες μπορεί να καθίστανται ήρωες, ώστοσο είναι αποκλειστικό καθήκον των επιζώντων να σηκώσουν με καρτερία το σταυρό μέχρι την ώρα που θα σημάνει και πάλι η καμπάνα της Ανάστασης.

Η δεύτερη ιστορική φράση αποδίδεται στον Γεώργιο Παπανδρέου, τον επονομαζόμενο και Γέρο της Δημοκρατίας, ο οποίος, ως Πρωθυπουργός, το 1964 είχε πει ότι “αν η Τουρκία ανοίξει την πόρτα του φρενοκομείου, είμαστε υποχρεωμένοι να εισέλθωμεν”. Αποδέκτης ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον που εξηγούσε στον Παπανδρέου ότι η Τουρκία απειλούσε να εισβάλει στην Κύπρο. Η φράση αυτή, αποδίδει, κατά τη γνώμη, μια πιο ρεαλιστική και διαχρονιή προσέγγιση στο πώς πρέπει να προσεγγίζεται η ανάγκη, που εμφανίζεται ενίοτε, για "συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα".

Οι δύο αυτές φράσεις θα πρέπει, νομίζω, να αντιμετωπίζονται συνθετικα και με τη μορφή ενός διαρκούς ανοικτού ερωτήματος που παραμένει και σήμερα ιδιαίτερα επίκαιρο: "Πόλεμος ή ειρήνη;" τουτέστιν: φρενοκομείο ή ατίμωση. Αυτή, θεωρώ, είναι η σύγχρονη εκδοχή με την οποία καταφέραμε να μετασχηματίσουμε εν έτει 2024, ο καθένας με τις ευθύνες του για όσα λάθη και παραλείψεις έχει διαπράξει, του προτάγματος που μας κληροδότησαν οι αγωνιστές του 1821.

Και ήρθε τώρα η ώρα γι΄ αυτό που σας υποσχέθηκα παραπάνω: Μια πιθανή διάγνωση της ασθένειας από την πάσχει η λεγόμενη "δημοκρατίας" μας. Την επεσήμανε ο ίδιος ο ιδρυτής της, όπως αναλύθηκε ανωτέρω, Κωνσαντίνος Καραμανλής. Ήταν 11 Ιανουαρίου 1989. Εν μέσω μιας χαωτικής πολιτικής κατάστασης που είχε διαμορφωθεί από την αποκάλυψη του σκανδάλου Κοσκωτά, δήλωσε: "Η Ελλάς, έχει μεταβληθεί από άκρη ως άκρη σε ένα απέραντο φρενοκομείο". Ιδού λοιπόν η από ιδρύσεως του Ελλαδικού κρατιδίου ικανότητα να καινοτομεί παγκομίως με το συγκερασμό των αντιθέτων: Επιλέγοντας την ειρήνη, δια της ατιμώσεως, το 1974, όχι μόνο δεν απέφυγε το φρενοκομείο, αλλά και το εγατέστηκε ως μόνιμη εσωτερική μορφή λειτουργίας του. Στο παρκάτω βίντεο, ο σύγχρονος Αριστοφάνης με το ψευδώνυμο Χάρρυ Κλυνν, κατά κόσμο Βασίλης Τριανταφυλίδης, αποκαλύπτει τα παρασκήνια πριν από τη δημόσια δήλωση της 11ης Ιανουαρίου 1989 και τις σχετικές οδηγίες που δόθηκαν στο εθνικό μας πρωταγωνιστή για την αποφυγή λέξεων που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την υστεροφημία του ή να καταστήσουν τη διάγνωσή του "ακατάλληλη δια ανηλίκους":

Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει...

Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα ενδιαφέρον βιβλίο που πραγματεύεται το πώς μπορεί να επιτευχθεί το μεγαλείο (greatness), να πραγματοποιηθούν άθλοι.

Ο λαός μας έχει μακρά παράδοση σε αυτό. Δεν είναι λίγοι οι άθλοι που πέτυχε στη μακρά ιστορία του.... Και συμβαίνει το εξής παράδοξο: Όταν τούτος ο λαός αναγκάζεται από τις περιστάσεις, κατά κανόνα ελλείψει ηγεσίας που να συντονίζεται με τον ψυχισμό του, να ασχοληθεί με πιο πεζά πράγματα, με τα εύκολα, τότε, κατά κανόνα, αποτυγχάνει πανηγυρικά!

Αναγκαίος όρος για να αθλοφορεί ο λαός μας είναι να επιδιώκει το μεγαλείο, να θέτει στόχους που τον υπερβαίνουν, να είναι "ρεαλιστής" επιδιώκοντας το αδύνατο όπως έγραφαν στους τοίχους οι φοιτητές τον Μάη του 1968! Τότε, και τα εύκολα πραγματώνονται και τα αδύνατα γίνονται δυνατά.

Δυστυχώς, στις μέρες μας έχουμε οδηγηθεί σε τέλμα καθώς έχει επικρατήσει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη ότι δήθεν "η πολιτική είναι η τέχνη το εφικτού". Αυτό μπορεί να ισχύει για άλλες χώρες όπως αυτή την οποία εξουσίαζε εκείνος στον οποίο αποδίδεται το απόφθευγμα. Για την Ελλάδα, όμως, η Πολιτική έχει άλλες καταβολές και πολύ διαφορετικό περιεχόμενο. Στον τόπο μας η Πολιτική ιδρύθηκε ως η τέχνη του "κατ΄ αλήθειαν ζειν", ένας τρόπος συγκρότησης του συλλογικού που υπερβαίνει τον βιολογικό στόχο της επιβίωσης και της αναπαραγωγής.

Φτάσαμε στο σημείο διανοητές και πολιτικοί σχηματισμοί που αυτο-αποκαλούνται ελληνοκεντρικοί, να θέτουν ως προτεραιότητα την επιβίωση του ελληνισμού, όπως την αντιλαμβάνεται καθένας. Συνακόλουθα, επικεντρώνονται σε ζητημάτα όπως το δημογραφικό, το μεταναστευτικό, η αποτροπή της τουρκικής επιθετικότητας και ενίοτε η αποσύνδεση της χώρας από μια γερμανοκρατούμενη ΕΕ, επιδιώκοντας την "εθνική επιβίωση" την "εδαφική ακεραιότητα" και την "επιστροφή στο μοντέλο του έθνους-κράτους". Η εστίαση σε αυτά τα ζητήματα ως "εθνικούς στόχους" ενισχύει τη διαστρέβλωση της ελληνικότητας. Ο ελληνισμός είναι πρόταση ζωής με οικουμενική απεύθυνση, επίκαιρη όσο ποτέ! Δεν αφορά μόνο τους έχοντες την ελληνική "υπηκοότητα". Ακόμη και αν σταματήσει η δημογραφική απίσχναση/αλλοίωση, επιτευχθεί μια ειρηνική συνύπαρξη με το τουρκικό καθεστώς και ανακτηθεί πλήρως η εθνική κυριαρχία, το ελλαδικό κρατικό μόρφωμα θα συνεχίσει, ίσως πιο αποτελεσματικά, να υπηρετεί τον πλήρη αφελληνισμό μας και την παραγραφή των εγκλημάτων που έχουμε υποστεί. Και η Ελληνική Πρόταση, θα παραμένει στην αφάνεια την ώρα που είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρη για την όλη την οικουμένη!

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι να θέσουμε ως στόχο την επιβίωση. Όπως δεν έθεσαν αυτό το στόχο οι αμέτρητοι ολοκαυτωθέντες και μαρτυρήσαντες Έλληνες! Το αντίθετο: διέσωσαν θυσιαστικά την ελληνικότητα και πλούτισαν το πάνθεον των Ηρώων μας! Το ζήτημα, είναι να επανεύρουμε τον προσανατολισμό μας. Την πραγματική μας ταυτότητα. Αυτό που διατηρήσαμε κατεχόμενοι και απωλέσαμε "ανεξαρτητοποιούμενοι". Σε αυτή την προοπτική, χρειάζεται να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία και να διδαχθούμε, όχι από τα λάθη μας, αλλά από τους άθλους μας: Να τους εντοπίσουμε και να τους μελετήσουμε για να εμβαθύνουμε στα στοιχεία εκείνα που κάνουν τους έλληνες να μεγαλουργούν. Τότε μόνο ο ελληνισμός θα συγχρονιστεί με την ιστορία και θα είναι εγκαίρως παρόν και πλήρως προετοιμασμένος για τα επόμενα μεγάλα ραντεβού.

Ο ζητούμενος ΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ δεν είναι ακατόρθωτος. Αρκεί να δούμε τον ιστορικό χρόνο με όρους σχετικότητας: Ως μία συνιστώσα του χωροχρονικού συνεχούς. Όπως μας δίδαξε ο θείος Αλβέρτος, όταν κινείσαι πολύ γρήγορα ο χρόνος κυλά αργά και ο χώρος διαστέλεται. Ενώ όταν βραδυπορείς ο χρόνος κυλά γρηγορότερα και ο χώρος συστέλεται.

Σήμερα τι βλέπουμε να συμβαίνει; Νομίζω όλοι θα συμφωνήσουμε ότι οι εξελίξεις μας ξεπερνούν (ο ιστορικός χρόνος κυλά γρήγορα) και ο ελληνικός χώρος (γεωγραφικά και πολιτισμικά) συστέλεται επικίνδυνα. Επομένως, χρειάζεται να επιταχύνουμε. Προσοχή όμως: Όχι να υπερβούμε το "όριο ταχύτητας"... Όπως συνέβη σε πλείστες άλλες περιπτώσεις "παλλιγενεσίας" και "εποποιίας"... Νομίζω μπορείτε εύκολα να εντοπίσετε τέτοιες, όπως για παράδειγμα όταν έστρεφαν οι λαοί το βλέμμα τους στον τόπο μας και έλεγαν "είμαστε όλοι Έλληνες" ή ότι "οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες"... Τελευταία τέτοια περίπτωση η περίοδος που ξεκίνησε με το Κίνημα των Αγανακτισμένων και τερματίστηκε, την επαύριο του Δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου 2015 με την επικράτηση του πνεύματος Τσολάκογλου χωρίς όμως την εμφάνιση κάποιου Γλέζου να δώσει το σύνθημα για τη συνέχιση του αγώνα. Αν διστάζετε να κατατάξετε εκείνη την περίοδο ως μια ακόμη ελληνική εποποιία, διαβάστε αυτό.

Είμαστε μια γενιά που έχει χάσει την αυτοπεποίθησή της γιατί μας λείπει η αυτογνωσία. Γι΄ αυτό και αδυνατούμε να διακρίνουμε τα στοιχεία εκείνα που μας χαρακτηρίζουν ώστε να κεφαλαιοποιήσουμε τα επιτεύγματά μας και να πατήσουμε πάνω τους και να εκτοξευτούμε! Διαθέτουμε σήμερα, όσο κι αν αυτό ακούγεται κάπως, τα αναγκαία εφαλτήρια για μια πρωτόγνωρη ανύψωση, δική μας και όλης της Οικουμένης. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει....